Jod | Nutridemy

Jod
Iodum

Jod jest pierwiastkiem (zaliczanym do niemetali), który znajduje się w 17. grupie w 5. okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych.

Jod jest pierwiastkiem, który jest mało rozpowszechniony w przyrodzie w porównaniu z innymi składnikami mineralnymi. Charakteryzuje się niebiesko – czarną barwą o krystalicznej budowie.

Wielu ekspertów i organizacji przypomina, że jod jest przyjmowany w niedostatecznych ilościach. Dowodem na ten fakt jest występowanie tzw. wola endemicznego u ok. 600 mln ludzi, który jednoznacznie wskazuje na nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy.

W Polsce również odnotowuje się niedobory tego pierwiastka, który jest tak istotny dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu.

Rola jodu w organizmie

Jod jest pierwiastkiem biorącym udział w produkcji hormonów tarczycy : trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4)
Przez udział w produkcji tych hormonów, jod przyczynia się prawidłowego funkcjonowania nerek, serca, mięśni, przysadki mózgowej oraz układu nerwowego
Hormony tarczyc zapewniają odpowiedni wzrost i rozwój komórek organizmu oraz stymulują przemianę materii, chociażby wzrost syntezy białka
Jod jako pierwiastkiem chroni organizm przed nadczynnością lub niedoczynnością tarczycy
Jego niedostateczna ilość w ustroju powoduje powstanie wola
Jod ponadto wspomaga leczenie chorób wieńcowych czy wirusowych, a nade wszystko pomaga leczyć choroby tarczycy
Jod nasila popęd płciowy, stąd jest też uznawany za pierwiastek wspierający płodność
Jod usprawnia myślenie i ma korzystne działanie na wygląd skóry, włosów oraz paznokci

Jod większości osobom kojarzy się z katastrofą w Czarnobylu. Wybuch reaktora jądrowego na Ukrainie, który nastąpił przed godziną 2 w nocy 26 kwietnia 1986 roku, był spowodowany przegrzaniem jednego reaktora elektrowni czego wynikiem był wybuch wodoru, pożar, a następnie wydobycie się chmury radioaktywnej.

W tamtym okresie zalecono w Polsce podawanie płynu Lugola (który ostatecznie nie musiał być podawany, ale przez brak konkretnych informacji o skali zagrożenia był zażywany przez społeczeństwo). Wodny roztwór jodku potasu miał za zadanie ochronić organizm przed działaniem radioaktywnym. Jego rola była pośrednia, ponieważ jod zawarty w płynie Lugola miał wysycić tarczycę izotopami jodu - 127, a nie izotopami jodu – 131, które były elementami rozpadu uranu po wybuchu reaktora jądrowego. To miało osłonić tarczycę przed produkowaniem hormonów T3 i T4 przy pomocy radioaktywnych izotopów jodu. Interwencja musiała być błyskawiczna, ponieważ jod - 131 przemieszczał się bardzo szybko.

Źródła jodu w pożywieniu

Głównym źródłem jodu są produkty spożywcze, ale w niewielkim stopniu również woda pitna (spełnia ok. 10% zapotrzebowania)
Głównym źródłem jodu są :
- ryby morskie : flądra, dorsz, śledź, okoń morski, łosoś, makrela, tuńczyk
- owoce morza : krewetki, ostrygi, małże, kalmar
- algi
- wodorosty
- kapusta morska
Jod może także występować w owocach i warzywach czy zbożach, ale jego ilość jest uwarunkowana występowaniem pierwiastka w glebie i wodzie, więc można go też szukać w :
- ziarnach fasoli
- pszenicy, jęczmieniu, życie
- rzodkiewce
- sałacie zielonej
- burakach
- ziemniakach
Innym źródłem jodu mogą być produkty mleczne, ale to jest zależne od ilości jodu w paszy spożywanej przez krowy
Głównym źródłem jodu w Polsce jest sól kuchenna jodowana, która jest zwykłą solą, czyli NaCl z domieszką jodu

Tabela 1. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2005

Zapotrzebowanie na jod

Zapotrzebowanie na jod ma przede wszystkim zapewnić odpowiednią ilość tego pierwiastka dla tarczycy, w której znajduje się 75% jodu
Zapotrzebowanie na jod można spełniać przez spożywanie odpowiedniej jego ilości wraz z pożywieniem, ale dodatkowo wchłania się on przez skórę i układ oddechowy, ale ma to znaczenie przede wszystkim na terenach nadmorskich
Zapotrzebowanie na jod szczególnie wzrasta w okresie ciąży i laktacji, ponieważ ma to zapobiec wrodzonemu zespołowi niedoboru jodu (dawniej określanego mianem kretynizmu lub matołectwa) powszechnego w przeszłości na terenach górskich, stąd pojawiła się sól kuchenna jodowana

Tabela 2. Zapotrzebowanie na jod wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020

Niedobór jodu w organizmie

Niedobór jodu jest uważany za problem globalny, ponieważ dotyka prawie 2 mld ludzi, a prym w tym zakresie wiodą kraje europejskie.

Objawami niedoboru jodu są :
- brak energii
- uczucie zmęczenia
- przybieranie na wadze
- uczucie wiecznego zimna, chłodu przez cały dzień
- suchość i zaczerwienienia skóry, łatwość w jej uszkodzeniu

Długo utrzymujący się niedobór jodu może objawiać się wystąpieniem wola, który jest definiowany jako powiększenie tarczycy, która ulega powiększeniu, w celu zwiększenia wchłanialności pierwiastka.

Niedostateczna ilość jodu może w konsekwencji doprowadzić do :
- niedoczynności tarczycy
- zwiększonego ryzyka zachorowania na schorzenia tarczycy oraz raka żołądka
- zaburzeń funkcji mózgu (osłabienie zdolności zapamiętywania i kojarzenia, znaczne obniżenie poziomu inteligencji)
- opóźnienia rozwoju fizycznego (u dzieci i młodzieży)

Niedobór jodu w czasie ciąży może być przyczyną:
- poronienia
- obumarcia płodu
- przedwczesnego porodu
- wad rozwojowych płodu
- kretynizmu endemicznego

Nadmiar jodu w organizmie

Nadmiar jodu u większości osób jest dobrze tolerowany i organizm sobie z nim radzi. Jednakże osoby borykające się z chorobami autoimmunologicznymi tarczycy powinny szczególnie uważać na nadmiary jodu.

Konsekwencjami nadmiaru jodu mogą być :
- nadczynność tarczycy
- nadmierne wydzielanie śluzu w oskrzelach
- wzmożona aktywność gruczołów ślinowych
- zmiany skórne
- ostre zatrucia (to są jednak rzadkie przypadki i objawiają się pieczeniem w ustach, żołądku czy gardle, a ponadto występuje ból brzucha, zaburzenia rytmu serca, wymioty czy biegunka, nudności, a nawet białkomocz)