top of page

Selen
Selenium

Układ- Se.jpg

Selen jest pierwiastkiem (zaliczanym do niemetali), który znajduje się w 16. grupie w 4. okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych.

Selen jest pierwiastkiem, który właściwościami jest podobny do siarki. Selen pomimo tego, iż jest pierwiastkiem śladowym to w organizmie spełnia istotną rolę. Chociażby odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie enzymów czy wspiera organizm przed działaniem wolnych rodników.

Selen został odkryty w 1817 roku przez Jöns Jacob Berzelius, który postanowił nadać mu nazwę na cześć Selene – greckiej nazwy księżyca i bogini, która ją uosabiała. Szwedzki chemik zdecydował się na taką nazwę, ponieważ selen zawsze występuje z tellurem, gdzie „tellus” oznacza „Ziemia”. W ten sposób chemik chciał zaznaczyć, że selen nie jest „z tej ziemi”, co tellur i ma inne właściwości.  

dzwonek.jpg

Rola selenu w organizmie

  • Selen jest obecny w największych ilościach w wątrobie, nerkach, mięśniach oraz osoczu krwi

  • W organizmie selen bierze udział w funkcjonowaniu enzymów

  • selen jest składnikiem peroksydazy glutationowej – enzymu chroniącego błony komórkowe przed działaniem wolnych  rodników, dzięki temu niweluje rozwój zmian nowotworowych w narządach i tkankach

  • Selen jest składnikiem enzymu zwanego dyjodynazą i spełnia się w roli aktywatora tyroksyny (T4) na trójjodotyroninę (T3), a to zapewnia prawidłowego funkcjonowania tarczycy

  •  Selen odgrywa kluczową rolę w syntezie DNA oraz RNA, a także w przemianach kwasów tłuszczowych

  • Selen jest pierwiastkiem antyoksydacyjnym, dlatego opóźnia procesy starzenia się organizmu

  • Selen zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego (chroni przed stresem oksydacyjnym)

  • Selen jest także pierwiastkiem związanym z płodnością, szczególnie męską, ponieważ bierze udział w syntezie testosteronu i wpływa na ruchliwość plemników

  • Selen wspomaga leczenie depresji, a dodatkowo łagodzi ból, który występuje w reumatoidalnym zapaleniu stawów

Źródła selenu w pożywieniu

  • Najbogatszym źródłem selenu w pożywieniu są orzechy brazylijskie

  • Inne źródła selenu to :

    • łosoś

    • tuńczyk

    • wołowina

    • indyk

    • jaja całe kurze

    • ryż

    • pieczywo pełnoziarniste

    • ser Camembert

    • soczewica

    • ciecierzyca

    • kasza gryczana

    • orzechy włoskie

    • banany

  • Selen jest pierwiastkiem nietrwałym, a w zetknięciu z węglowodanami staje się nieprzyswajalny dla organizmu

  • Selen ponadto występuje w grochu, fasoli, czosnku, brukselce czy brokułach

ikonka-selen_edited.jpg

Tabela 1. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2005

Tabela_produktów-_selen.jpg

Zapotrzebowanie na selen

  • Zapotrzebowanie na selen zależy od wieku

  • Zwiększona ilość selenu następuje przede wszystkim w okresie ciąży i laktacji, a dawki dla młodzieży zarówno dziewcząt i chłopców są takie same jak dla dorosłych kobiet i mężczyzn

​

Tabela 2. Zapotrzebowanie na selen wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020 

Normy- selen.jpg

Niedobór selenu w organizmie

Zapotrzebowanie na selen nie jest wcale trudne do spełnienia.  Chcąc dostarczyć organizmowi dobowej dawki selenu wystarczy zjeść 2 g drożdży piwnych, pozbawiając ich wcześniej aktywności pod wpływem wysokiej temperatury. Na wchłanianie selenu niebagatelny wpływ mają inne witaminy. Witamina C zmniejsza przyswajalność selenu, a witamina E zwiększa.  

 

  • Jednakże jak w przypadku każdego składnika mineralnego mogą wystąpić niedobory, a wśród przyczyn można wymienić :

    • ciężkie zaburzenia wchłaniania pokarmu z przewodu pokarmowego

    • żywienie pozajelitowe

    • stany po usunięciu dużych części jelita cienkiego

 

Jedynym krajem, gdzie może dochodzić do niedoboru selenu z powodu jego małej zawartości w diecie są Chiny. Na wielu obszarach tego kraju dzienne spożycie selenu wynosi poniżej 20 mikrogramów na dobę.

 

  • Niedobór selenu może być wywołany także :

    • AIDS

    • chorobami naczyń krwionośnych

    • ostrym zapaleniem trzustki

    • fenyloketonurią (wrodzoną chorobą metaboliczną, która polega na nieprawidłowej przemianie jednego aminokwasu - fenyloalaniny)

    • mukowiscydozą

    • reumatoidalnym zapaleniem stawów

    • retinopatią

    • niewydolnością nerek

    • chorobami immunologicznymi

    • depresją

 

  • Objawami niedoborów selenu mogą okazać się :

    • niewydolność serca

    • zaburzenia pracy tarczycy

 

Kobiety w ciąży, które miały niedobory zarówno selenu i jodu mają zwiększone ryzyko pojawienia się kretynizmu, które powoduje upośledzenie umysłowe i fizyczne u dziecka.  Dodatkowo odpowiedni poziom selenu  w organizmie zwiększa ochronę organizmu przed pojawieniem się nowotworu. 

Nadmiar selenu w organizmie

Selenoza, czyli zatrucie selenem, nadmiar selenu w organizmie to stan, kiedy dawka pierwiastka przekracza 400 mg na dobę.

 

  • Objawy selenozy to :

    • kruchość paznokci

    • nadmierne wypadanie włosów

    • nudności i / lub wymioty

    • zwiększone wydzielanie potu

    • nieświeży oddech (czosnkowy oddech)

    • zaburzenia związane z układem nerwowym

    • niestabilność emocjonalna

    • stany zapalne skóry

 

Długo utrzymujący się stan nadmiernego poziomu selenu może wywoływać obrzęki płuc, marskość wątroby, a w ostateczności doprowadzić do śmierci.

bottom of page