Niedoborowe spożycie węglowodanów

 

Jeśli podaż węglowodanów w ciągu doby jest niewystarczająca (poniżej 100g/dobę), w organizmie zaczyna brakować szczawiooctanu (produkt utleniania węglowodanów) oraz występuje nadmiar acetylo-CoA (produkt utleniania kwasów tłuszczowych). Dochodzi wtedy do niedostatecznego spalania kwasów tłuszczowych i przekształcania ich w wątrobie w ciała ketonowe, które zakwaszają organizm. Stan ten może być przyczyną przewlekłego zmęczenia, zaburzeń koncentracji, wahań nastroju, a nawet utraty przytomności. Przewlekła ketoza może niekorzystnie wpływać na biochemiczne parametry krwi – zwiększać stężenie trójglicerydów czy homocysteiny w surowicy, co bezpośrednio przyczynia się do rozwoju chorób serca, wątroby i dróg żółciowych, a także osteoporozy.

 

Węglowodany po zmianie formy na 3-węglowe prekursory, są wykorzystywane do syntezy aminokwasów glukogennych: alaniny, kwasów asparaginowego i glutaminowego, seryny, glicyny, histydyny, proliny. Pełnią także rozmaite funkcje biologiczne – przykładowo, glikoproteiny i glikolipidy są składnikiem struktur komórkowych. Dodatkowo, odpowiadają za nadawanie pożywieniu cech organoleptycznych, biorąc udział w tworzeniu smaku, konsystencji i barwy produktów i potraw. Niskie spożycie węglowodanów w diecie wiąże się z rozwinięciem niedoborów żywieniowych, m.in. witamin z grupy B, A, C, E oraz składników mineralnych – cynku, miedzi, selenu. Niewystarczająca ilość błonnika pokarmowego w diecie może się też przyczynić do zaparć.

 

Niedostateczna podaż węglowodanów skutkuje wewnętrzną syntezą glukozy z białek – aminokwasów glukogennych, częściowo także z lipidów – glicerolu. Proces ten nosi nazwę glukoneogenezy. Białko, które jest podstawową jednostką budulcową organizmu nie powinno być przez ustrój zużywane w celach energetycznych. Aby je przed tym uchronić, należy dostarczać wraz z pożywieniem odpowiednią ilość węglowodanów i tłuszczów. Dzięki temu organizm wykorzysta je jako substraty energetyczne, a spożyte białko wykorzysta do budowy i regeneracji białek tkankowych. 

 

Nadmiarowe spożycie węglowodanów

 

Organizm może wykorzystać nadwyżkę węglowodanów na trzy sposoby:

• zmagazynować w glikogenie wątrobowym i mięśniowym

• wykorzystać jako źródło energii (kosztem innych substratów, głównie kwasów tłuszczowych)

• wykorzystać do produkcji kwasów tłuszczowych

Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci można było zauważyć niepokojące zmiany dotyczące struktury spożycia żywności w Polsce. Charakterystycznymi cechami diety polskiego społeczeństwa stały się ograniczenie spożycia produktów dostarczających tłuszczów na rzecz produktów bogatych w węglowodany - szczególnie sacharozę oraz cukry proste. Wiąże się to także ze zmniejszonym spożyciem błonnika pokarmowego oraz licznych składników odżywczych, niezbędnych dla prawidłowej funkcji organizmu. Przyczyną tych zmian są większa dostępność oraz zwiększone spożycie żywności wysoko przetworzonej, którą charakteryzuje wysoka gęstość energetyczna i co prowadzi do nadmiernego spożycia kalorii. 

 

Nadmierna podaż węglowodanów w diecie, szczególnie sacharozy (cukier i słodycze) skutkuje przekształceniem cukrów w tłuszcze – trójglicerydy, które są odkładane, powodują przyrost tkanki tłuszczowej i tym samym prowadzą do nadwagi i otyłości. Nadwaga i otyłość są z kolei punktem wyjściowym rozwoju wielu chorób takich jak: cukrzyca, insulinooporność, zespół metaboliczny, nowotwory, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, próchnica.

 

Nadmierne spożycie błonnika także może się wiązać z działaniami niepożądanymi. Z uwagi na fakt, że błonnik pobudza motorykę przewodu pokarmowego, jego nadmiar może prowadzić do biegunek, luźnych stolców, wzdęć, mdłości czy bólów brzucha. Lignina, hemicelulozy oraz pektyny mogą zmniejszać absorpcję żelaza z przewodu pokarmowego. Dodatkowo, towarzyszące celulozie i hemicelulozom fityniany oraz kwas fitynowy mogą wiązać cynk i zaburzać jego wchłanianie. Nadmiar błonnika zmniejsza także przyswajanie tłuszczu, a co za tym idzie, zmniejszoną absorpcję witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Zbyt duże spożycie błonnika pokarmowego nie jest zalecane w chorobach układu pokarmowego, takich jak zapalenie trzustki, żołądka, dróg żółciowych czy jelit oraz u osób z niedokrwistością z niedoboru żelaza czy z chorobami układu kostnego. 

 

Choroby związane z metabolizmem węglowodanów

 

Istnieją zaburzenia metaboliczne, które mogą wymagać modyfikacji podaży węglowodanów. Do takich stanów zaliczane są:

 

• Galaktozemia - nietolerancja galaktozy (deficyt enzymów odpowiedzialnych za trawienie tego cukru). Osoby z galaktozemią muszą unikać galaktozy (w tym laktozy, w której jest ona obecna)
  i stosować odpowiednią dietę eliminacyjną

• Niedobór fruktokinazy

• Fruktozemia

• Nietolerancja fruktozy

• Nietolerancja laktozy – brak laktazy, enzymu rozkładającego ten cukier, powoduje fermentowanie laktozy w jelitach co może się objawiać wzdęciami, biegunkami

• Cukrzyca typu 1 – niedobór insuliny

• Cukrzyca typu 2 i insulinooporność - upośledzony wychwyt glukozy