top of page
Ta witryna została zaprojektowana za pomocą kreatora
.com
. Stwórz swoją witrynę już dziś.Zacznij Teraz

Sód
 Natrium

Układ- Cl (2).jpg

Sód jest pierwiastkiem (zaliczanym do metali), który znajduje się w 1. grupie w 3. okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych.

Biorąc pod uwagę fizyczne właściwości sodu, jest on metalem miękkim, srebrzystym oraz silnie reaktywnym. Z kolei w organizmie występuje głównie w postaci jonów Na+, co stanowi podstawowy kation zewnątrzkomórkowy, który w organizmie odpowiada za utrzymanie potencjału czynnościowego błon komórkowych.

Rola sodu w organizmie

  • Sód (obok chloru i potasu) jest zaliczany do głównych elektrolitów błonowych

  • Sód w aktywny sposób jest usuwany z komórek przy pomocy pompy sodowo - potasowej (Na+/K+ ATPazy), dzięki temu może równoważyć ujemne ładunki anionów chlorowych, wodorowęglanowych i białczanowych oraz fosforanowych; sód jest odpowiedzialny za regulację gospodarki kwasowo - zasadowej

  • Z udziałem sodu jest możliwe powstanie potencjału czynnościowego błony komórkowej, a dzięki temu napływ jonów Na+ do wnętrza komórki (następuje wówczas depolaryzacja), a ten proces jest podstawą pobudzenia komórek i przewodzenia impulsów nerwowych, które warunkują właściwe funkcjonowanie komórek nerwowych, ale również mięśniowych (mięśni gładkich, szkieletowych i serca)

  • Sód jest ważnym pierwiastkiem w procesie wchłaniania i transportowania aminokwasów i glukozy, ponadto umożliwia na odprowadzenie związków przemiany materii z wnętrza komórki na zewnątrz (dzięki działaniu pompy sodowo - potasowej)

  • Sód bierze udział w regulacji gospodarki wodno - elektrolitowej, która wiąże się ze stanem uwodnienia komórek, a tym samym tkanek; 

    • nadmiar Na+ w komórkach zwiększa zatrzymanie wody w tkankach, w celu wyrównania stężeń w przestrzeniach wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych, a to prowadzi do obrzęków, a także może wywoływać wzrost ciśnienia krwi​

    • niedobór Na+ w komórkach zwiększa diurezę, (proces wydalania moczu), a ciśnienie krwi się obniża

  • Sód warunkuje rozpoczęcie kaskady procesu krzepnięcia krwi, ponieważ aktywuje trombinę

  • Sód stanowi składnik warunkujący powstanie kwasu solnego (HCl) w żołądku

  • Sód odpowiada za aktywowanie amylazy ślinowej (enzymu trawiennego znajdującego się w ślinie)

  • Sód jest składnikiem soku trzustkowego, soku jelitowego oraz występuje w tkankach, kościach i zębach, gdzie gromadzi się 30-40% jego zasobów ustrojowych

  • W surowicy krwi poziom sodu wynosi 135 - 145 mmol/l, a za utrzymanie prawidłowej wartości odpowiedzialny jest układ renina - angiotensyna - aldosteron (układ RAA), czyli złożony system hormonalno - enzymatyczny, kontrolujący objętość krwi oraz stężenia jonów Na+ i K+ w płynach ustrojowych organizmu  

    • ​Poziom sodu w organizmie jest dodatkowo kontrolowany przez hormony : ANP (przedsionkowy peptyd natriuretyczny), aldosteron, angiotensynę typu II oraz wazopresynę, co prowadzi do zwiększenia wydalania sodu z moczem, gdy w organizmie występuje w nadmiarze oraz do zatrzymania go w organizmie, gdy jest go za mało

​

Źródła sodu w pożywieniu

  • Największym źródłem sodu w diecie jest sól kuchenna (chlorek sodu)

  • Sód jest składnikiem mineralnym, który stanowi główny dodatek do żywności:

    • wędlin, mięs  

    • serów podpuszczkowych, topionych i żółtych

    • ryb wędzonych

    • słonych przekąsek

    • dań instant

    • gotowych sosów, potrawek

    • konserw

    • fast foodów

    • pieczywa

    • płatków śniadaniowych

    • słodyczy

    • ciast, ciasteczek

  • Chlorek sodu jest najtańszym konserwantem, który znajduje zastosowanie nie tylko w przemyśle spożywczym, ale również w przemyśle kosmetycznym, ponieważ jest stosowany jako zagęstnik (poprawia właściwości myjące oraz poprawia wnikanie składników w głąb naskórka i włosów)

​

ikonka-s%C3%B3d_edited.jpg

Tabela 1. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2005

Tabela produktów- sód.jpg

Zapotrzebowanie na sód

  • Zapotrzebowanie na sód jest zależne od kilku czynników. Warunkuje je płeć, wiek, aktywność fizyczna, a także temperatura otoczenia, ponieważ zapotrzebowanie musi uwzględniać straty sodu wraz z potem, moczem i kałem

  • Według ekspertów z zakresu żywności i żywienia zaleca się dostarczanie sodu w ilości ok. 1,5 g (1500 mg) na dobę. dla dorosłego człowieka. Dodatkowo zwraca się uwagę, aby zawartość sodu w diecie nie była niższa niż 0,7 g (700 mg) na dobę dla dorosłego, gdyż może to zaburzać stężenie lipidów we krwi 

  • Kobiety w ciąży i w okresie laktacji powinny skonsultować się ze swoim lekarzem prowadzącym w kwestii ustalenia odpowiedniego dla jej organizmu zapotrzebowania na ten pierwiastek

  • Ogólne zalecenia w Polsce podkreślają, że ilość soli pochodząca ze wszystkich źródeł w diecie w ciągu dnia nie powinna przekraczać 5 g (1 płaska łyżeczka do herbaty). W przypadku dzieci mówi się o zapotrzebowaniu nie przekraczającym 3 g na dobę (ok. 2/3 płaskiej łyżeczki do herbaty)

  • 5 g soli to 2,4 g (2400 mg) sodu

  • Dlatego zaleca się nie dosalanie potraw już zawierających sól, aby nie przekroczyć dziennego zapotrzebowania na sód

​

Tabela 2. Zapotrzebowanie na sód wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020 

Normy- sód .png

Niedobór sodu w organizmie

Sód jest pierwiastkiem znajdującym się w wielu produktach spożywczych, szczególnie, że sól kuchenna (która stanowi główne źródło sodu) wykorzystywana jest wszędzie. Z powodu powszechności i bardzo często nadużywania soli przez konsumentów w mediach pojawiają się kampanie, które zachęcają do zmniejszenia jego spożycia. Jednakże każdy medal ma dwie strony i zarówno nadmiar i niedobór sodu w organizmie nie jest korzystny.

 

Hiponatremia, czyli niedobór sodu w organizmie rzadko ma związek z dietą (chociaż są wyjątki, np. w diecie ubogosodowej!), częściej występuje on na skutek schorzeń, zaburzeń organizmu.

Hiponatremia jest groźnym stanem, ponieważ może skutkować odwodnieniem organizmu, a tym samym wywołać zaburzenia w funkcjonowaniu wielu narządów, a skrajnie niski poziom sodu może doprowadzić nawet do śmierci (wartość poniżej 110 mmol/litr).

​

  • W diecie przeciętnego Polaka rzadko występują niedobory, jednakże nie są one wykluczone. Jako główne przyczyny hiponatremii wymienia się:

    • przewlekłe biegunki, wymioty wywołane zatruciem pokarmowym

    • intensywne pocenie się

    • zaburzenia funkcjonowania narządów: nerek, serca, wątroby

    • niedoczynność nadnerczy

    • niedoczynność tarczycy

    • marskość wątroby

    • dieta niskosodowa

    • przewodnienie organizmu

    • stosowanie środków przeczyszczających bądź odwadniających organizm

    • zwiększone wydalanie sodu z moczem lub potem (wywołane chociażby regularnymi ćwiczeniami w upalny dzień, np. startowanie w maratonie w upał)

    • zespół Schwartza-Barttera, czyli SIADH (inaczej zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny)

​

  • Hiponatremia może występować w postaci łagodnej, przewlekłej lub ostrej.​

  • Jeśli w organizmie nastąpi łagodna hiponatremia, objawia się m.in. :

    • zaburzeniami koncentracji oraz problemami z pamięcią

    • utratą apetytu

    • wzmożonym zmęczeniem oraz sennością

    • złym samopoczuciem

    • bólami czy zawrotami głowy

    • spadkiem ciśnienia krwi

    • dolegliwościami gastrycznymi w postaci wymiotów, zaparć lub biegunek

​

  • Ostra hiponatremia, czyli znaczny spadek stężenia sodu w organizmie może wywołać obrzęk mózgu, drgawki, a w ostateczności śmierć.

Nadmiar sodu w organizmie

W Polsce częściej obserwuje się nadmiar sodu w diecie niż jej niedobór. Nadmiar sodu w organizmie, czyli hipernatremia jest tak samo niebezpieczny jak jego niedostateczna ilość.

 

Pierwszą najczęściej obserwowaną przyczyną hipernatremii jest zatrzymanie wody w organizmie, która z kolei może powodować zwężenie naczyń krwionośnych, a tym samym podwyższać ciśnienie tętnicze i objawiać się  w postaci nadciśnienia tętniczego. Ponadto stan podwyższonego stężenia sodu w  organizmie może zwiększać ryzyko udaru mózgu, a nawet doprowadzić do rozwoju raka żołądka.

​

Hipernatremia, w przeciwieństwie do hiponatremii, jest najczęściej spowodowana niewłaściwą dietą, która zawiera nadmiar soli. Dodatkowo stężenie sodu w organizmie wywołuje niedostateczna podaż płynów, gorączka oraz wzmożona przemiana materii (będąca charakterystyczna chociażby dla zaburzeń hormonalnych tarczycy).

​

  • Wśród konsekwencji nadmiaru sodu w organizmie wymienia się:

    • obrzęki nóg,

    • cellulit wodny

    • uczucie napuchnięcia ciała

​

  • Ostra hipernatremia może powodować nadmierna utrata wody z organizmu wskutek wymiotów, biegunek czy oparzeń. Objawy ostrej hipernatremii są poważne i zalicza się do nich:

    • nudności

    • drżenie mięśni

    • śpiączkę

    • udar mózgu

​

  • Przewlekła hipernatremia występuje częściej niż ostra postać, ponieważ jej główną przyczyną są nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Ta postać jest niebezpieczna, szczególnie, że początkowo nie daje objawów, gdyż organizm posiada zdolność adaptacji. Dopiero z czasem rozwijają się objawy w postaci:

    • nadciśnienia tętniczego

    • otyłości

    • kamicy nerkowej

    • niewydolności nerek

    • insulinooporności

    • arytmii serca

    • chorób układu krążenia

    • osteoporozy

    • zwiększonego ryzyka udaru mózgu, tętniaków, zawału serca i raka żołądka

​

Najczęściej nadmiar sodu wywołuje nadciśnienie tętnicze, które dodatkowo się zaostrza u osób już borykających się z tym schorzeniem (ale to nie jest reguła, ponieważ czasem się zdarza, że osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze po spożyciu dużych ilości soli wcale nie mają podwyższonego ciśnienia!). Ponadto nadmiar sodu zwiększa wydalanie wapnia z organizmu, a to negatywnie wpływa na mineralizację kości oraz zębów.

bottom of page