top of page

Wapń
Calcium

Układ- Ca.jpg

Wapń jest pierwiastkiem (zaliczanym do metali), który znajduje się w 2. grupie w 4. okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych.

Wapń jest pierwiastkiem o srebrzystobiałej barwie, który w zetknięciu z tlenem tworzy warstwę CaO. Jako pierwiastek wyizolowany charakteryzuje się twardością zbliżoną do ołowiu, gdzie można go kroić nożem.

W przyrodzie zaliczany do metali ziem alkalicznych, a w organizmie zaliczany do makroelementów, gdzie gromadzi się w szkielecie kostnym prawie w 99%.  

Rola wapnia w organizmie

  • Śladowe ilości wapnia (ok. 1%) znajdują się w osoczu krwi, płynach ustrojowych i tkankach

  • Wapń jest bardzo ważnym elementem zapewniającym homeostazę organizmu (równowagę parametrów wewnętrznych ustroju) poprzez gospodarkę wapniowo – fosforanową, która jest bilansowana przez hormony regulujące poziom tych makroelementów we krwi

    • Jednym z tych hormonów jest parathormon produkowany przez przytarczyce, który wydzielany jest  w zależności od poziomu wapnia we krwi. Jeśli poziom wapnia spada to parathormon zostaje uwolniony i zatrzymuje wapń w organizmie (zmniejsza jego wydalanie z moczem i uwalnia jego rezerwy z kości), aby we krwi panowało odpowiednie stężenie Ca 2+

    • Ponadto takie działanie jest aktywatorem syntezy kalcytriolu (aktywnej formy witaminy D) w nerkach , dzięki czemu zwiększone zostaje wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego

    • W przypadku nadmiaru wapnia we krwi, swoje działanie rozpoczyna kalcytonina, czyli hormon produkowany głównie przez tarczycę, która zatrzymuje działanie parathormonu (jest jego antagonistą), wówczas z kości nie jest pobierany wapń i wydalanie go z organizmu zostaje wznowione

  • Wapń jest pierwiastkiem potrzebnym do krzepnięcia krwi, ponieważ jako kofaktor aktywuje czynniki VII, IX, X oraz protrombiny, które są elementami kaskady biorącej udział w tworzeniu skrzepu.

  • Wapń pełni rolę mediatora, czyli substancji, która przetwarza bodziec chemiczny, fizyczny czy hormonalny na dany efekt biologiczny, wśród których wymienia się uwalnianie enzymów, neuroprzekaźników, hormonów itd.

  • Wapń, dzięki istnieniu kanałów wapniowych, bierze udział w wymianie substancji między komórką a jej otoczeniem oraz między organellami komórkowymi

  • Wapń jest uczestnikiem przewodzenia impulsów nerwowych w synapsach nerwowych, a także towarzyszy w skurczu mięśni, ponieważ jest wyznacznikiem pobudliwości komórek dzięki regulacji przepuszczalności błon dla jonów sodowych

  • Wapń jest odpowiedzialny za stan kośćca

    • wbudowanie wapnia w kości w okresie dojrzewania jest zależne od tego jak dużą osiągną one szczytową masę kostną (osiąga się ją w wieku ok. 30 lat)

    • w wieku między 30 a 50 rokiem życia tkanka kostna znajduje się w okresie równowagi, ale po przekroczeniu 50 roku życia tkanka kostna ulega demineralizacji  (u kobiet ten proces nasila się w okresie menopauzy)

  • Prawidłowe stężenie wapnia we krwi u dorosłego człowieka wynosi 2,1 – 2,6 mmol/l

Źródła wapnia w pożywieniu

  • Najbardziej popularnymi źródłami wapnia są mleko i jego przetwory. Jednakże nie tylko mleko krowie stanowi bogate źródło tego pierwiastka, ponieważ odpowiednią alternatywą jest mleko kozie i jego przetwory

  • Inne źródła wapnia, które często wykorzystują wegetarianie, a nawet weganie to :

    • migdały

    • orzechy laskowe

    • figi

    • ryby

    • kasze gruboziarniste

    • fasola

    • warzywa liściaste

    • nasiona roślin strączkowych

    • nasiona słonecznika

    • nasiona sezamu

    • mak niebieski

    • karob

    • jarmuż

    • kapusta

    • czekolada

  • Niektóre produkty pochodzenia roślinnego takie jak nasiona fasoli, natka pietruszki, szpinak lub orzechy zawierają spore pokłady wapnia, jednakże przyswajalność wapnia jest znacznie mniejsza niż w przypadku mleka i produktów mlecznych

ikonka-wap%C5%84_edited.jpg
  • Kwas szczawiowy znajdujący się w szpinaku, szczawiu czy rabarbarze zmniejsza przyswajalność wapnia, takie samo działanie wykazuje kwas fitynowy szpinaku, szczawiu i rabarbaru kwas szczawiowy zmniejsza przyswajanie z produktów zbożowych i roślin strączkowych

Tabela 1. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2005

Tabela produktów- wapń.jpg

Zapotrzebowanie na wapń

  • Zapotrzebowanie na wapń jest zależne od wieku i płci, ponieważ musi uwzględniać kształtowanie się kośćca i jego ewentualne straty, które rosną wraz z wiekiem lub zmianami jakie zachodzą w organizmie kobiety w okresie menopauzy czy ciąży i laktacji.

  • Organizm kobiety karmiącej charakteryzuje się zwiększoną utratą wapnia z kości, jednakże zwiększenie dawki wapnia nie wpływa na ten proces, gdyż ustępuje on po zaprzestaniu karmienia

  • Takie działanie organizmu eksperci przypisują obniżonemu poziomowi estrogenów aniżeli zwiększonemu zapotrzebowaniu zawiązanemu z produkowaniem mleka, dlatego zapotrzebowanie na wapń dla kobiet karmiących ma poziom jak dla kobiet niekarmiących w danej grupie wiekowej

Tabela 2. Zapotrzebowanie na wapń wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020 

Normy- wapń.jpg

Niedobór wapnia w organizmie

Ostatnie badania statystyczne przedstawiają, iż przeciętny Polak przyjmuje ok. 400 mg wapnia na dobę, co jest zdecydowanie za małą wartością. Ponadto organizm sam daje człowiekowi zewnętrzne sygnały niedoboru wapnia, ponieważ łamią się paznokcie, wypadają włosy, pojawiają siniaki, a samopoczucie ulega pogorszeniu.

 

  • Przyczyny hipokalcemii można podzielić na trzy grupy :

    • niedobór parathormonu

    • niedobór witaminy D

    • inne

 

Niedobór parathormonu może mieć związek z operacjami tarczycy czy usunięciem przytarczyc, czego objawem może okazać się tężyczka. Hipokalcemia może być również spowodowana pierwotną niedoczynnością przytarczyc, co oznacza dla organizmu zaburzenia, a nawet brak regulacji stężenia wapnia ze strony parathormonu.

 

Niedostateczna ilość witaminy D również zmniejsza wchłanialność wapnia; taki stan może być wywołany zespołem złego wchłaniania czy niedożywieniem

 

Jako inne przyczyny hipokalcemii można podać niewydolność nerek, gdzie następuje nadmierna utrata wapnia oraz marskość wątroby, która zmniejsza poziom wapnia przez spadek stężenia albumin. Często towarzyszkami hipokalcemii są hipofosfatemia i hipomagnezemia

 

  • Objawami niedoboru wapnia są :

    • skurczami mięśni

    • bólem stawów

    • wrażliwością na obicia (siniaki)

    • drażliwością i pobudliwością

    • drętwieniem rąk i nóg

    • zwolnieniem tętna

    • ubytkami w uzębieniu

    • zaburzeniami snu

    • krwotokami z nosa

    • trudnościami w chodzeniu

    • stanami lękowymi

    • częstymi złamaniami kości

    • zaburzeniami wzrostu

    • niedorozwojem umysłowym

    • utratą zębów

 

Niedobór wapnia może okazać się niebezpieczny szczególnie dla dzieci młodzieży, które będąc w okresie dojrzewania, rozwoju i wzrostu organizmu potrzebują wapnia. Jeśli mają go za mało pojawiają się złamania, krzywica, zahamowanie wzrostu czy nawet niedorozwój umysłowy.  

Nadmiar wapnia w organizmie

Hiperkalcemia, czyli nadmiar wapnia w organizmie jest rzadszym stanem niż hipokalcemia.

  • Przyczynami tego stanu ustroju mogą być :

    • zaburzenia hormonalne (związane z wydzielaniem parathormonu i kalcytoniny)

    • długotrwałe unieruchomienie, które sprawia, że wzrasta resorpcja kości

    • niewydolność nerek

    • żywienie pozajelitowe

    • nadmierne wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego (np. hiperwitaminoza D i A)

    • stosowanie leków moczopędnych

  • Objawami hiperkalcemii są :

    • wielomocz, zakwaszenie moczu, kamica nerkowa

    • nudności, wymioty, zaparcia

    • tachykardia

    • depresja, senność, stany lękowe

    • brak apetytu

 

Konsekwencją nadmiaru wapnia jest odwapnienie kości. Ponadto nadmiar wapnia zaburza wchłanianie cynku, magnezu oraz żelaza.

bottom of page