top of page

Witamina A
 Retinol i jego pochodne

A.jpg

Pod nazwą „witamina A” kryje się nie jedna substancja.  

Witamina A to grupa związków organicznych, które są zaliczane do retinoidów (kwasowych pochodnych witaminy A, które głównie pobudzają komórki do wzrostu i rozwoju). 

Na witaminę A składają się all – trans retinol (po prostu określany mianem retinolu), retinal (pochodna retinolu), kwas retinolowy oraz estry retinylu (palmitynian, propionian i octan).

Ponadto aktywność biologiczną witaminy A wykazują niektóre karotenoidy, np. β – karoten, 

α – karoten, β - kryptoksantyna, które są nazywane prowitaminami A.   

Rola witaminy A w organizmie

  • Witamina A uczestniczy w przemianach lipidów oraz w procesie syntezy białek

  • Witaminie A przypisuje się właściwości antynowotworowe, ponieważ odgrywa rolę w profilaktyce oraz  w zmniejszeniu progresji nowotworów takich jak : nowotwór jelita grubego, piersi, prostaty oraz płuc

  • Witamina A wspiera procesy wzrokowe, ponieważ jest składnikiem rodopsyny, czyli barwnika wzrokowego, który występuje w pręcikach siatkówki oka, a tym samym umożliwia prawidłowe widzenie

  • Witamina A dba o prawidłowy wygląd i zdrowie skóry :

    • przyspiesza odnowę naskórka, dzięki czemu dba o prawidłową regenerację skóry

    • zmniejsza utratę wody ze skóry

    • wzmacnia funkcję ochronną

    • umożliwia wytwarzanie elastyny oraz kolagenu, które są składnikami budulcowymi skóry

    • zmniejsza lub likwiduje przebarwienia oraz drobne zmarszczki

  • Retinol będący składową witaminy A zapewnia jędrność skóry, dba o jej nawilżenie i elastyczność

    • witamina A wspomaga leczenie trądziku

  • Beta – karoten stanowiący prowitaminę A jest dodatkowym filtrem przeciwsłonecznym, więc zmniejsza ryzyko oparzeń skóry, ponieważ chroni ją prze promieniowaniem UV

  • Witamina A uczestniczy w syntezie kortykosteroidów, czyli hormonów kory nadnerczy, które biorą udział  w regulacji potasowo – sodowej w organizmie

  • Retinol wywiera działanie na tyroksynę, hormon wydzielany przez tarczycę 

  • Witamina A jest również przeciwutleniaczem, czyli zmniejsza działanie wolnych rodników

  • Witamina A obniża poziom cholesterolu we krwi, stąd uznaje się, że ma pozytywny wpływ na pracę serca

  • Witamina A ma pozytywny wpływ na płodność, ponieważ

    • uczestniczy w spermatogenezie, czyli w powstawaniu i dojrzewaniu plemników w ciele mężczyzny

    • zapobiega poronieniom, a także wchłonięciu zarodka w pierwszych tygodniach ciąży w ciele kobiety

  • Witamina A jest elementem potrzebnym w procesie dojrzewania i różnicowania się komórek układu immunologicznego : neutrofili, monocytów, bazofili, eozynofili, limfocytów

Źródła witaminy A w pożywieniu

  • Wysoką zawartością witaminy A cechują się :

    • wątroba

    • masło i produkty mleczarskie

    • tłuste ryby

    • tran

    • pełne mleko

  • Ponadto witaminę A w postaci karotenoidów można znaleźć w produktach pochodzenia roślinnego :

    • marchew

    • dynia

    • szpinak

    • boćwina

    • pomidory

    • morele

    • śliwki

    • koperek

    • sałata

    • zielony groszek

    • pietruszka

A_edited.jpg

Tabela 1. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2005

Tabela produktów- A.jpg

Zapotrzebowanie na witaminę A

  • Zapotrzebowanie na witaminę A jest zależne chociażby od wieku, płci, ale również stanu fizjologicznego

  • Zapotrzebowanie się zwiększa w przypadku chorób układu pokarmowego czy w momencie wzmożonego stresu, ale także podczas trwania infekcji

  • Ponadto witamina A i wchodzący w jej skład beta – karoten są podatne na utlenianie, szczególnie zachodzi to w obecności utlenionych tłuszczów i czynników fizycznych takich jak temperatura, światło słoneczne czy promieniowanie UV, które zwiększa straty witaminy, więc wówczas zapotrzebowanie wzrasta

​

Tabela 2. Zapotrzebowanie na witaminę A wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020 

normy - A.jpg

​Już w starożytności dostrzegano wyjątkowe działanie witaminy A. W starożytnym Egipcie, Grecji czy Rzymie obserwowano skutki jej niedoboru w organizmie, które nazywano „kurzą ślepotą” lub ślepotą zmierzchową. Lekarstwem jakiego wówczas używano była gotowana lub surowa wątróbka (która jest bogatym źródłem witaminy A). Ludzie stosowali „lek” przez wieku, a dopiero w XIX i XX wieku udało im się określić związek pomiędzy odżywianiem a tym rodzajem ślepoty.  

dzwonek.jpg

Niedobór witaminy A w organizmie

  • Objawami niedoboru witaminy A mogą okazać się :

    • bardzo przesuszona skóra (szczególnie na łokciach i kolanach oraz na ramionach i udach), taka szorstka skóra utrzymuje się nawet po zastosowaniu kremu bądź balsamu

    •  problemy z widzeniem, szczególnie o późnych porach (zmierzchu czy w nocy) – to tzw. kurza ślepota,  a także opóźniona akomodacja oka w ciemnościach, która trwa powyżej 10 sekund

    • suchość gałki ocznej i / lub brak łez, który długo się utrzymujący może doprowadzić do wyschnięcia rogówki i spojówki, a ostatecznie do zmętnienia i rozmiękczenia rogówki

    • zmniejszenie odporności na infekcje

    • zahamowanie wzrostu

    • zmiany w układzie nerwowym

​

  • Jako inne objawy wymienia się również :

    • drażliwość

    • zaburzenia żołądkowo-jelitowe

    • zmiana zabarwienia skóry

    • powiększenie wątroby

    • powiększenie śledziony

    • świąd skóry

    • bóle głowy

    • światłowstręt

    • drgawki

    • łamliwość paznokci

    • wypadanie włosów

 

Dodatkowo niedobory witaminy A mogą zaburzać miesiączkowanie u kobiet, a  tym samym powodować problemy z płodnością. Osoby starsze, które mogą mieć niedobór tej witaminy mogą odczuwać tzw. dzwonienie w uszach.

Nadmiar witaminy A w organizmie

Powodem przedawkowania witaminy A mogą okazać się suplementy witaminowe. Nadmiar chociażby beta – karotenu odkłada się w tkance tłuszczowej i w komórkach wątroby (hepatocytach), a skóra przyjmuje pomarańczowy odcień, przypomina opaleniznę.

 

  • Objawy nadmiaru witaminy A nie są charakterystyczne i często przypominają jej niedobór, np.:

    • łuszcząca się skóra

    • łamliwe paznokcie

    • osłabnięcia

    • zmęczenie

    • bóle głowy

    • nudności

    • bóle brzucha

 

Nadmiar witaminy A może okazać się toksyczny, ale szczególnie dla rozwijającego się płodu, ponieważ może wywoływać wady rozwojowe wrodzone. Z tego względu kobiety będące w ciąży powinny unikać w swojej diecie chociażby wątróbki, ponieważ charakteryzuje się wysoką zawartością witaminy A w postaci retinolu. Im więcej tłuszczu zawiera produkt, tym zawartość witaminy A jest większa, dlatego zaleca się rozważne sięganie po produkty, np. ryby czy mięsa. Istotne jest, aby jednak warzywa i owoce stanowiły znaczącą większość wśród wszystkich spożywanych produktów w ciągu dnia.

bottom of page