Witamina C
Kwas askorbinowy
Witamina C, czyli kwas askorbinowy stanowi pochodną sacharydów. W organizmach zwierząt wytwarzana jest z D – glukozy (oznacza to, że w strukturze tego cukru prostego grupa -OH na przedostatnim atomie węgla w łańcuchu znajduje się po prawej stronie). Z kolei w roślinach może powstać ona zarówno z D – glukozy czy D -galaktozy. Wyizolowana lub syntezowana chemicznie witamina C to bezwonny biały proszek o delikatnie kwaśnym smaku. Należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie. Witamina C jest bardzo aktywna biologicznie. Bierze udział w wielu niezwykle ważnych reakcjach i przemianach, stymulując rożne procesy biochemiczne w organizmie.
Witamina C jest najpopularniejszą z witamin, która wykazuje wielokierunkowe działanie. Historia jej odkrycia wiąże się z chorobą zwaną gnilcem. Jego objawy były znane już w starożytności, gdyż już w 1550 r. p.n.e. zostały one opisane w egipskich papirusach. Nawet w średniowieczu wiązano wpływ odżywiania na pojawienie się tej choroby, który szczególnie dotykał ludzi zamieszkujących Europę Północną, gdzie był ograniczony dostęp do świeżych warzyw i owoców. Gnilec, inaczej także szkorbut był zmorą nie tylko ludzi z Północy, ale także marynarzy i piratów. Z tego powodu w XIX wieku angielska marynarka wprowadziła nakaz spożywania cytryn. Sama witamina została wyodrębniona z papryki dopiero w 1928 roku przez węgierskiego biochemika Alberta Szenta – Görgyiego, a w 1933 roku opracowano jego syntezę, której współautorem był szwajcarski uczony polskiego pochodzenia – Tadeusz Reichstein.
Witamina C swoją nazwę kwas askorbinowy wzięła od słowa szkorbut – scorbutus.
Rola witaminy C w organizmie
-
Witamina C stanowi składnik potrzebny do produkcji tkanki łącznej, która ma za zadanie spajać tkanki organizmu, a ponadto usprawniać transport substancji między innymi tkankami
-
Witamina C jest zaliczana do triady antyoksydacyjnej (wraz z witaminami A i E), której zadanie jest walka organizmu z wolnymi rodnikami, a tym samym zapewniona jest ochrona organizmu przed stresem oksydacyjnym, a procesy starzenia się zostają spowolnione
-
Kwas askorbinowy wspiera układ immunologiczny, dzięki temu chroni organizm przez infekcjami czy chorobami
-
Witamina C uczestniczy w wytwarzaniu i utrzymywaniu kolagenu w skórze, dzięki czemu zapewnia dłużej zachować młodszy wygląd
-
Witamina C bierze udział w metabolizmie tłuszczów i zapobiega chorobom układu krążenia
-
Według wielu ekspertów witamina C wykazuje działanie profilaktyczne w przypadku nowotworu jelita grubego, ponieważ zapobiega tworzeniu się nitrozoamin, które mogą okazać się kencerogenne
-
Witamina C uczestniczy w syntezie transmiterów czy hormonów, chociażby noradrenaliny, gdzie kwas askorbinowy stanowi dawcę elektronów
-
Kwas askorbinowy współdziała z hydroksylazami uczestniczącymi w przemianach steroidów, tłuszczów (np. cholesterolu do kwasów żółciowych) i niektórych leków (np. leków będących związkami aromatycznymi)
-
Witamina C jest niezbędna do prawidłowego wchłaniania wapnia i żelaza niehemowego, gdyż redukuje ona żelazo (III) do żelaza (II) w jednoelektrodowej reakcji, a sama przekształca się w kwas monodehydroaskorbinowy, który również ma znaczenie, ponieważ żelazo zostaje zaabsorbowane w dwunastnicy w formie zredukowanej, czyli żelaza (II)
-
Witamina C wpływa na przemiany tyrozyny, która jest aminokwasem białkowym lub przekaźnikiem międzykomórkowym oraz prekursorem ważnych biologicznie czynnych substancji (np. dopaminy, tyrozyny, epinefryny czy norepinefryny)
-
Kwas askorbinowy działa w procesie biosyntezy karnityny
-
Witamina C wykazuje działanie odbudowujące, czyli wspomaga gojenie się ran, utrzymanie zdrowych dziąseł, ale także wspomaga w regulowaniu ciśnienia tętniczego
-
Witamina C okazuje się również, że obniża stężenie glukozy we krwi (co jest istotne w stanach hiperglikemii), a ponadto obniża poziom cukry we krwi na czczo u cukrzyków
Źródła witaminy C w pożywieniu
-
Witaminę C można znaleźć przede wszystkim w świeżych i spożywanych na surowo warzywach i owocach
-
Jako najbogatsze źródła kwasu askorbinowego wymienia się :
-
aronię
-
owoce dzikiej róży
-
czarne porzeczki
-
paprykę
-
natkę pietruszki
-
brukselkę
-
kalarepę
-
truskawki
-
kiwi
-
grejpfruty
-
cytryny
-
pomarańcze
-
porzeczki czerwone i białe
-
brokuły
-
kalafior
-
-
Witamina C jest związkiem bardzo nietrwałym, więc należy mieć na uwadze, że wiele jej strat ponosi się przez obróbkę surowców czy ich przechowywanie
-
Przyśpieszonemu rozkładowi witaminy C zapobiega gotowanie na parze oraz mrożenie i kiszenie żywności, a do krojenia i obierania roślin wskazane jest używanie noży ze stali nierdzewnej
-
Duże straty witaminy C powodują działanie tlenu oraz wysokich temperatur
Tabela 1. Zawartość witaminy C na podstawie USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 23, 2010. http://www.ars.usda.gov/Services/docs.htm?docid=8964
Witamina C jest dość popularnym konserwantem. Wykazuje działanie hamujące tworzenie się trujących nitrozoamin w peklowanym mięsie i stabilizuje jego kolor. Ponadto stosowane są także jego sole lub estry. Na etykietach można spotkać witaminę C i jej inne formy jako :
-
E 300 - kwas askorbinowy
-
E 301 - askorbinian sodu
-
E 302 - askorbinian wapnia
-
E 304 - estry kwasów tłuszczowych i kwasu askorbinowego
Zapotrzebowanie na witaminę C
-
Zapotrzebowanie na witaminę C jest zróżnicowane i zależne od wielu czynników, takich jak wiek, płeć i stan fizjologiczny
-
Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę C występuje u osób z nadciśnieniem tętniczym, palących papierosy, osób nadmiernie spożywających alkohol, diabetyków, kobiet w ciąży i w okresie laktacji czy u osób przyjmujących niektóre leki
-
Zapotrzebowanie na witaminę C również jest zwiększone w ciężkich stanach, po długotrwałym wysiłku fizycznym, w stanach zaburzonego łaknienia czy przy problemach związanych z pracą przewodu pokarmowego
Tabela 2. Zapotrzebowanie na witaminę C wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020
Niedobór witaminy C w organizmie
Niedobór witaminy C wynika z nieprawidłowej diety czy zaburzeń pracy przewodu pokarmowego (do niedoboru mogą doprowadzić stany, które zostały wspomniane w punkcie dotyczącym zapotrzebowania).
-
Objawami niedoboru kwasu askorbinowego mogą być :
-
pękające naczynia krwionośne
-
siniaki na ciele, które powstają bardzo łatwo
-
zmniejszenie odporności (częste infekcje)
-
niedokrwistość
-
ogólne osłabienie organizmu
-
bóle kości i stawów
-
szybkie męczenie się
-
zaczerwienienie skóry
-
krwawienie z dziąseł
-
zmniejszenie masy ciała
-
Wyżej wymienione objawy często pojawiały się w przeszłości u marynarzy, żołnierzy czy wcześniej u rycerzy. Dotykały one osób, które nie miały dostępu do świeżej żywności, szczególnie warzyw i owoców. Dopiero w XX wieku zaczęto minimalizować pojawiające się przypadki szkorbutu (gnilca).
W XXI wieku choroba ta dotyka osoby, które żyją w skrajnym ubóstwie, najczęściej w krajach trzeciego świata, gdzie wszechobecne są niedożywienie, głód, a przez to choroby, o których świat sądził, że już nie stanowią dla ludzi problemu.
Nadmiar witaminy C w organizmie
Nadmiar witaminy C, która pochodzi z warzyw, owoców czy ziół jest w praktyce właściwie niemożliwa, gdyż na bieżąco organizm usuwa jej nadmiar wraz z moczem.
Przedawkowanie istnieje w przypadku kwasu askorbinowego, który jest syntetyzowany. Na szczęście kwas askorbinowy nie jest toksyczny i u większości osób jego nadmiar nie powinien wywołać poważnych konsekwencji. Zazwyczaj kończy się na wysypce skórnej i chwilowych problemach ze strony układu pokarmowego.
Regularne przyjmowanie syntetycznej witaminy C może doprowadzić do powstania kamieni nerkowych, ponieważ witamina powoduje wzrost wydalania kwasu moczowego oraz szczawianów. Ponadto przedawkowanie kwasu askorbinowego staje się niebezpieczne dla osób borykających się z anemią sierpowatą.