top of page

Witamina D
 Cholekalcyferol

D.jpg

Pod nazwą „witamina D” kryją się związki, które zaliczają się do steroidów. Pierwszym z tych związków jest cholekalcyferol (witamina D3), który występuje w żywności pochodzenia zwierzęcego. Kolejnym związkiem jest ergokalcyferol (witamina D2), znajdujący się w produktach roślinnych, drożdżach, ale także grzybach. Jeszcze innym związkiem witaminy D jest

25 – hydroksycholekalcyferol, który stanowi marker jej zawartości w organizmie.  

Poprzez skórę pod wpływem promieniowania UV i pod postacią 7 – dehydrocholesterolu zamienia się on w witaminę D3, która ulega jeszcze dwuetapowej hydroksylacji.

Pierwszy etap tego procesu zachodzi w wątrobie czego wynikiem jest 25 – hydroksykalcyferol [25(OH)D3], a następnie w nerkach, ale również w mózgu i innych narządach przekształca się on w aktywną formę witaminy D, czyli w 1 – α,25 – dihydroksycholekalcyferol [1α,25(OH)2D3].

Dziś nazwa witamina D to tylko powszechnie stosowana nazwa dla substancji, która w rzeczywistości nie jest witaminą. Kiedyś była za nią uważana i tak się przyjęło, jednakże dzisiejsze badania plasują ją jako związek steroidowy, a właściwie hormon steroidowy, który budową  i rolą przypomina cholesterol czy hormony płciowe. Ponadto nie zawiera grupy aminowej i w przeciwieństwie do innych witamin może być syntetyzowana przez organizm chociażby w procesie syntezy skórnej.

dzwonek.jpg

Rola witaminy D w organizmie

  • Witamina D umożliwia utrzymanie właściwego stężenia wapnia we krwi oraz zwiększa wchłaniania wapnia i fosforu w jelitach, oznacza to, że bierze udział w przemianach wapniowo – fosforanowych w ustroju

  • Witamina D zapobiega nadmiernemu wydalaniu wapnia i fosforu z organizmu

  • Witamina D zapewnia utrzymanie prawidłowej struktury kośćca, a tym samym chroni organizm (szczególnie dziecka przed krzywicą)

  • Witamina D zapobiega demineralizacji kośćca u osób dorosłych

  • Witamina D zapewnia odpowiednią mineralizację zębów

  • Działa pozytywnie na komórki mięśniowe, pozwala na zwiększenie wydolności oraz wydajności organizmu

  • Witamina D wykazuje również działanie prewencyjne przeciwko złamaniom przeciążeniowym, osłabieniu mięśniowemu, zaburzeniom czynności mięśni oraz spadku wydolności

  • Witamina D oddziałuje na trzustkę, ponieważ wywiera wpływ na wydzielanie insuliny

  • Witamina D umożliwia wzrost oraz różnicowanie się komórek w skórze

  • Spełnia rolę w regulacji ciśnienia krwi

    • witamina D, a właściwie jej niedobór prowadzi do nieprawidłowości w układzie RAA (renina – angiotensyna - aldosteron), ponieważ kalcytriol hamuje produkcję reniny (przy niedoborach witaminy D rośnie stężenie reniny),a to może wywoływać nadciśnienie tętnicze, a nawet nadmierny rozrost mięśnia sercowego (hipertrofię)

  • Witamina D utrzymana na odpowiednim poziomie chroni organizm przed cukrzycą typu 2, ponieważ w niedoborach witaminy D insulinooporność wzrasta i zwiększają się uszkodzenia komórek beta w wyspach trzustki, a to ostatecznie może wywołać cukrzycę i zespół metaboliczny

  • Receptory witaminy D2 (ergokalcyferolu) znajdują się w komórkach odpornościowych, ale również  w nowotworowych i mogą hamować proliferację, czyli ich namnażanie

  • Witamina D wywiera działanie na wzrost włosów oraz odpowiada za kondycję skóry

Źródła witaminy D w pożywieniu

  • Witamina D jest niestety ograniczona w naturze, a dla organizmu ma ogromne znaczenie

  • Największym jej źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego, szczególnie tłuste ryby

  • Ponadto witaminę D można znaleźć w tranie, czyli oleju wątłuszowym, który najczęściej otrzymuje się ze świeżej wątroby dorsza atlantyckiego lub innych ryb z rodziny dorszowatych

  • Tran nie tylko zawiera witaminę D, ale również zawiera kompozycję niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) takich jak  kwasy omega -3 (w tym kwasy EPA i DHA) oraz wiele innych

  • Ponadto innymi źródłami witaminy D mogą być produkty fortyfikowane, czyli wzbogacane (dlatego czytać etykiety), np. w margarynach

  • Witamina D występuje w małych ilościach także w :

    • jajach kurzych

    • wątróbce

    • cielęcinie

    • serach podpuszczkowych tłustych

    • mleku owczym

    • mleku kozim

    • mleku krowim

    • przetworach mlecznych, np. jogurtach naturalnych, śmietanach

ikonki-witamina%20D_edited.jpg

Tabela 1. Przedstawia zawartość witaminy D w rybach i przetworach rybnych

Tabela produktów- D.jpg
Tabela_produktów-_D1.jpg

Tabela 2. Przedstawia zawartość witaminy D w innych produktach

Zawartość witaminy D w produktach w poniższych tabelach wg Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2005

Zapotrzebowanie na witaminę D

  • Zapotrzebowanie na witaminę D zazwyczaj przewyższa jej zawartość w diecie przeciętnego Polaka

  • Polska pod względem szerokości geograficznej, szczególnie w miesiącach od października do marca, nie może cieszyć się dostateczną ilością promieni słonecznych, które pozwoliłyby na produkcję witaminy D w organizmie, dzięki ok. 15 minutowej ekspozycji skóry pozbawionej filtrów na działanie promieniowania UV

  • Synteza witaminy D jest zależna od wielu czynników :

    • klimatu i szerokości geograficznej, w którym człowiek żyje, które oznacza ilość fotonów UVB docierające na Ziemię

    • pigmentacji skóry, ponieważ jasna karnacja produkuje więcej witaminy D, wynika to z faktu, iż zawartość melaniny jest odwrotnie proporcjonalna do syntezy skórnej, czyli im więcej melaniny w skórze tym spada synteza witaminy D

    • masy ciała, ponieważ nadwaga i otyłość obniżają syntezę skórną

    • wieku, ponieważ średnio po 70. roku życia odnotowuje się nawet 75% spadki syntezy witaminy D, dlatego szczególnie narażone na niedobory witaminy D są osoby starsze

    • stosowanie filtrów UV obniża syntezę witaminy D o 99,9%

  • Do pozostałych czynników, które warunkują syntezę witaminy D są :

    • stopień nasłonecznienia

    • pora roku i pora dnia

    • stopień zanieczyszczenia powietrza

    • grubość pokrywy chmur

    • wielkość eksponowanej skóry

Biorąc pod uwagę powszechne niedobory witaminy D w 2018 roku znowelizowano zasady suplementacji  i leczenia witaminą D, zgodnie z nimi określono jednostki, które powinny suplementować osoby przynależące do danych grup, ale są one zarezerwowane dla ludzi zdrowych, ponieważ każde inne zaburzenie czy schorzenie musi zostać skonsultowane z lekarzem prowadzącym.

 

Zalecenia dla kobiet starających się o dziecko lub będące w ciąży powinny stosować suplementację zalecaną osobom dorosłym w ogólnej populacji.

 

Jednakże może również mieć ustaloną dawkę pod kontrolą 25(OH)D w surowicy.

Po potwierdzeniu ciąży suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą 25(OH)D w surowicy, tak aby utrzymać stężenie optymalne w  granicach >30–50 µg/ml.

W przypadku, kiedy stężenie 25(OH)D nie jest możliwe to zalecana jest dawka 2000 IU/dobę przez cały okres ciąży i laktacji. Jednakże dawki przy planowaniu ciąży ustala lekarz.

Tabela 3. Zapotrzebowanie na witaminę D wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020 

Normy- D.jpg

Tabela 4. Zalecenia suplementacji witaminą D wg Zasad suplementacji i leczenia witaminą D  – nowelizacja 2018 r. autorstwa Rusińskiej A. i wsp. 

zalecenia suplementacji-D.jpg

Niedobór witaminy D w organizmie

Niedobór witaminy D jest bardzo powszechny, ponieważ klimat i szerokość geograficzna kraju zmniejsza syntezę skórną. Większe niedobory niż w Polsce obserwuje się w krajach północnych, ponieważ kąt padania promieni słonecznych uniemożliwia produkcję endogennej witaminy D. Ponadto w Polsce nie robi się tak często oznaczeń witaminy D w surowicy, ponieważ o wskazaniach do badania decyduje lekarz, a ten najczęściej zleca je w przypadku wystąpienia objawów, które i tak nie są charakterystyczne dla niedoboru, a na dodatek niedostateczną ilość witaminy D ma większość społeczeństwa.

 

Przyczyny niedoboru witaminy D zostały omówione w części dotyczącej zapotrzebowania na witaminę D.

 

  • Objawami niedoboru witaminy D są :

    • bóle kości i mięśni

    • szybkie męczenie się organizmu i ogólne osłabienie

    • problemy ze snem lub nawet bezsenność

    • biegunka

    • choroby przyzębia

    • zmniejszony apetyt

    • nadciśnienie

    • nadwaga

    • uczucie bólu skóry

    • spadek odporności

 

  • W przypadku niemowląt i małych dzieci obserwuje się objawy w postaci :

    • krzywicy kości

    • płaskiej głowy

    • guzów czołowych

    • zwolnionego wzrostu

    • zwolnionego zrastania się ciemiączka

    • zaparć

 

  • Konsekwencjami niedoboru witaminy D mogą okazać się :

    • złamania

    • skrzywienia i zwyrodnienia kości, nawet zniekształcenie sylwetki

    • wypadanie zębów

    • problemy ze strony funkcjonowania układu nerwowego

    • stany zapalne skóry

    • obniżona odporność

    • pogorszenie słuchu

    • choroby autoimmunologiczne taki jak : reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), stwardnienie rozsiane

    • osteoporoza

    • osteomalacja (rozmiękanie kości)

    • szybsze starzenie się organizmu

    • nowotwory piersi, prostaty, jelita grubego

Nadmiar witaminy D w organizmie

Nadmiar witaminy D pojawia się rzadko i nie jest wynikiem przedawkowania jej przez produkty bogate w witaminę D czy nadmierną ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe. Nadmiar witaminy D pochodzący z syntezy skórnej gromadzi się w tkance tłuszczowej, a do krwioobiegu wypuszczana jest przez około dwa miesiące, to istotne i bardzo sprytne rozwiązanie organizmu w czasie zimy.

 

Przedawkowanie witaminy D może nastąpić przez nadużywanie suplementacji, która drastycznie przekracza zalecaną dawkę (ok. cztery razy większą).

 

Przedawkowanie witaminy D jest niebezpiecznym zjawiskiem, ponieważ może zatruć organizm. Wówczas dochodzi do utleniania się lipidów zawartych w błonie komórkowej, a tam znajdują się kwasy nienasycone i mogą powstać szkodliwe nadtlenki.

 

Dodatkowo nadmiar witaminy D może sprzyjać gromadzeniu się wapnia chociażby w tętnicach, nerkach czy sercu, czego wynikiem może okazać się miażdżyca, zaburzenia pracy serca czy nieprawidłowości ze strony układu nerwowego.  

 

Nadmiernej dawki witaminy D powinny wystrzegać się kobiety ciężarne, ponieważ może to mieć negatywne działanie dla płodu, doprowadzić do jego deformacji i wywołać choroby kości u noworodka. Kobieta powinna się stosować do zaleceń lekarza, ponieważ ustala on dawkę na podstawie jej aktualnego stanu zdrowia.

 

  • Jeśli dojdzie do przedawkowania witaminy D mogą pojawić się objawy takie jak:

    • nudności i wymioty

    • ból brzucha

    • złe samopoczucie

    • brak apetytu

    • zaparcia

    • osłabienie i otępienie

    • nadmierne pragnienie

    • wzmożone oddawanie moczu

    • bóle głowy

    • bóle oczu

    • świąd skóry

    • pocenie się

    • zaburzenia pracy mózgu

    • powiększona śledziona i / lub wątroba

    • nadpobudliwość czy nawet drgawki

 

  • Konsekwencjami nadmiaru witaminy D mogą okazać się :

    • zaburzenia pracy serca

    • kamica nerek

    • kamica pęcherzyka żółciowego

    • gromadzenie się wapnia w tkankach

    • deformacja płodu u ciężarnych kobiet a następnie choroby kośćca u noworodków

bottom of page