Witamina K | Nutridemy

Witamina K
Filochinon

Witamina K to w rzeczywistości substancja występująca pod dwoma postaciami.

Pierwszą w nich jest witamina K1, czyli syntetyzowany wyłącznie przez rośliny filochinon.

Drugą substancją jest witamina K2, którą stanowi grupa związków nazywana menachinonami, które są syntetyzowane przez bakterie i występują głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, a na przykład w Japonii – także w produktach fermentacji soi, takich jak natto.

Zarówno jedna i druga postać witaminy K jest istotna dla organizmu, ponieważ odpowiadają za utrzymanie właściwej gospodarki białkowej czy biorą udział w procesie krzepnięcia krwi.

Rola witaminy K w organizmie

Witamina K zapewnia prawidłową krzepliwość krwi i tworzenie włóknika (skrzepu) :
- witamina K uszczelnia naczynia krwionośne
- jest magazynowana w wątrobie, a tam bierze udział w produkcji protrombiny, czyli czynnika II
- jej obecność jest potrzebna także w wytwarzaniu innych czynników krzepnięcia (czynników VII, IX, X)
Witamina K charakteryzuje się działaniem :
- przeciwbakteryjnym
- przeciwgrzybiczym
- przeciwzapalnym
- przeciwbólowym
Witamina K2, czyli menachinony, które powstają dzięki bakteriom jelitowym, wykazuje działanie analogiczne do funkcji witaminy D3, gdyż chronią kości przed złamaniami i zapobiegają wapnieniu żył
Witamina K warunkuje prawidłowe funkcjonowanie wielu białek
- witamina K jest koniecznym czynnikiem zaangażowanym w posttranslacyjną modyfikację białek. Mechanizm działania witaminy K polega na pełnieniu funkcji kofaktora posttranslacyjnej karboksylacji białek, dzięki czemu powstają reszty kwasu g-karboksyglutaminowego (Gla, gamma carboxyglutamic acid), wykazujące powinowactwo do jonów wapnia
- witamina K2 jest chociażby aktywatorem dla białka MPG, który chroni przed kalcyfikacją (zwapnieniem) tkanek miękkich, czyli wiąże ze sobą sole wapniowo – fosforanowe
Witamina K uczestniczy w procesach metabolicznych, ponieważ wpływa na wydzielanie insuliny oraz adiponektyny, czyli hormonu wytwarzanego przez komórki tłuszczowe biorącego udział w przemianach glukozy i kwasów tłuszczowych w wątrobie i mięśniach

„K” w nazwie witaminy wzięła się od kur (i nie tylko). Na początku XX wieku duński uczony Henrik Carpeter Dam badał syntezę cholesterolu u kur. Karmił je standaryzowaną paszą (która ówcześnie zawierała skrobię, białka mleka, tran, sole mineralne i wyciąg z drożdży mający dostarczyć witaminy). W celu nadania odpowiedniej formy i objętości karmie dodano celulozę, czyli błonnik. Kury karmione ową paszą cierpiały na niewyjaśnione krwawienia podskórne i w obrębie przewodu pokarmowego. Objawy były podobne do tych wywołanych przez niedobór witaminy C (które wówczas były znane). Jednakże kury produkują endogenny kwas askorbinowy, a ponadto do paszy dodawano sok z cytryny, w celu zmniejszenia objawów. Nic nie pomagało, dopóki do paszy nie dodano trawy i krwawienia ustąpiły. Wysnuto hipotezę, iż to sprawka czynnika przeciwkrwotocznego o charakterze witaminy. Skoro miała ona wpływać na koagulację, czyli krzepnięcie krwi, nazwano ją witaminą K.

Z czasem również amerykański uczony Edward Adebert Doisy wyodrębnił witaminę K z lucerny i gnijących ryb. Okazało się, że aktywność witaminy K mają dwa związki rozpuszczalne w tłuszczach, pochodne chinonu (do chinonów należy również koenzym Q10), różniące się nieco budową i skutecznością działania w organizmie. Nazwano je witaminami K1 i K2.

Zarówno Dam i Doisy otrzymali za to Nagrodę Nobla.

Źródła witaminy K w pożywieniu

Witamina K w połowie dziennego zapotrzebowania jest pochodzenia endogennego, ponieważ produkują ją bakterie jelitowe
Ponadto witaminy K można szukać w warzywach, ponieważ jej zawartość jest proporcjonalna do zawartości chlorofilu (zielonego barwnika), więc kojarzy się szczególnie z produktami liściastymi i zielonymi
Jako produkty bogate w witaminę K wymienia się :
- brokuły, szpinak, jarmuż
- lucerna
- szparagi
- brukselka, kapusta włoska, sałata rzymska
- natka pietruszki
- groszek
- awokado
Innymi produktami niekoniecznie zielonymi zawierającymi witaminę K są :
- pomidory, marchew
- ziemniaki, seler
- botwinka
- rzepa
- brzoskwinie, truskawki
Dodatkowo produkcja witaminy K w organizmie jest wspierana przez proces fermentacji, na przykład przez : fermentowaną soję (miso), kiszone buraki, ogórki, kapustę (naturalnie fermentowane bez dokwaszania czy pasteryzowania), stanowiące źródło witaminy K1 oraz zsiadłe mleko – witaminy K2

Tabela 1. Tabela produktów na podstawie U.S. DEPARTMENT OF AGRICULTURE https://ndb.nal.usda.gov/index.html

Zapotrzebowanie na witaminę K

Zapotrzebowanie na witaminę K jest zależne od wieku, płci czy stanu fizjologicznego organizmu
W przypadku noworodków zaleca się w ciągu pierwszych 5 godzin życia podać doustnie witaminę K, ponieważ mleko matki nie zawiera dużej ilości witaminy K, a tym samym niemowlęta nim karmione mogą mieć wyższe ryzyko wystąpienia choroby krwotocznej, a ponadto kolejnym czynnikiem przemawiającym za doustnym podaniem witaminy K noworodkom jest niewykształcona w pełni flora bakteryjna, która mogłaby uzupełnić braki tej witaminy
W przypadku niektórych leków należy uważać na ilość spożywanej witaminy K :
- takim przykładowym lekiem jest warfaryna będąca antagonistą witaminy K
- warfaryna hamuje syntezę czynników krzepnięcia, a witamina K zwiększa ich syntezę, więc w działaniu się wykluczają
- w przypadku przyjmowania chociażby warfaryny należy uważać, aby nie przedawkować witaminy K, ale również witaminy C (również osłabia działanie leku), stąd nie zaleca się ich suplementacji
- przy warfarynie warto też zwracać uwagę na witaminę A i witaminę E, które nasilają działanie leku

Tabela 2. Zapotrzebowanie na witaminę K wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020

Niedobór witaminy K w organizmie

Niedobory witaminy K występują czasami u noworodków, ponieważ nie mają wykształconej flory bakteryjnej, dlatego w celu zapobiegania konsekwencji w postaci krwawień związanych z niedoborem witaminy K (Vitamin K Deficiency Bleeding- VKDB) podaje się profilaktyczną dawkę do 3. miesiąca życia.

Kolejną przyczyną niedoboru witaminy K może okazać się nadużywanie lekarstw czy kuracje antybiotykowe, które wyjaławiają jelito grube, wówczas brakuje bakterii, które mogłyby produkować witaminę K.

Innym przykładem prowadzącym do niedoborów są restrykcyjne diety odchudzające stosowane długoterminowo, ponieważ każda tego typu dieta nie dostarcza organizmowi potrzebnych substancji.

Witamina K jest trudniej wchłaniana przez zjełczałe tłuszcze, dlatego zawsze trzeba zwracać uwagę na to jaki jego rodzaj spożywamy i czy nadaje się do spożycia.

Charakterystycznym objawem niedoboru witaminy K są sińce pojawiające się po najdelikatniejszym uderzeniu, ponadto występuje obfita miesiączka, krwawienie z nosa, długie gojenie się ran czy biegunka.

Inną konsekwencją niedoboru witaminy K są nieprawidłowości ze strony gospodarki wapniem, ponieważ ten pierwiastek zamiast odkładać się w kościach przedostaje się do tętnic i może doprowadzić do osteoporozy czy miażdżycy, a nawet powodować choroby nowotworowe czy chorobę Alzheimera.

Nadmiar witaminy K w organizmie

Przeprowadzane badania dotyczące nadmiarów różnych związków i substancji nie potwierdzają niepożądanego działania dużych dawek witaminy K. Nie mniej jednak mogą pojawić się objawy związane z nadmierną potliwością, bólem lub kłuciem serca i podwyższonym ciśnieniem.

Przy bardzo podniesionym poziomie witaminy K może dojść do rozpadu czerwonych krwinek, a to przyczynia się do wystąpienia niedokrwistości i anemii, ponadto może wystąpić zapalenie jelit, a u niemowląt żółtaczka czy uszkodzenie komórek, nawet tkanki mózgowej.

Jednakże są to skrajne przypadki, do których nie może doprowadzić dostarczanie witaminy K z żywnością z odpowiednio urozmaiconym jadłospisem.