top of page

Źródła w pożywieniu

Węglowodany w żywności pochodzą głównie z produktów roślinnych. Występują zarówno w postaci wolnej (naturalny składnik produktu), jak i w postaci przetworzonej (rafinowane, po obróbce technologicznej). Ich głównym źródłem w diecie są produkty zbożowe, owoce, warzywa, ziemniaki, nasiona roślin strączkowych oraz mleko i jego przetwory. Do produktów, będących źródłem cukrów zaliczane są także miód, cukier rafinowany, wyroby cukiernicze oraz napoje słodzone. 

Tabela 1. Główne źródła węglowodanów w pożywieniu 

Źródło: Jarosz, M., Sajór, I., Gugała-Mirosz, S., & Nagel, P. (2019). Czy wiesz ile, potrzebujesz węglowodanów? Instytut Żywności

i Żywienia

Do najczęściej spotykanych w żywności monosacharydów zaliczane są glukoza, fruktoza oraz sacharoza. 

 

Glukoza (inaczej cukier gronowy) naturalnie występuje w owocach, warzywach, sokach owocowych i warzywnych oraz w miodzie. Jej ilość zależna jest od rodzaju owocu i jego dojrzałości. Cukier ten wyjątkowo łatwo ulega fermentacji pod wpływem działania drożdży, co znajduje swoje wykorzystanie w produkcji alkoholu. 

 

W owocach obecny jest także inny, słodszy od glukozy cukier – fruktoza (zwana cukrem owocowym). Oprócz owoców, znajduje się także w warzywach, sokach owocowych i warzywnych oraz miodzie pszczelim. Wykorzystywana jest do produkcji słodzących syropów (fruktozowych, glukozo-fruktozowych), używanych do wyrobu produktów cukierniczych oraz słodkich napojów.

 

Galaktoza nie występuje naturalnie w formie wolnej, jednak razem z glukozą tworzy dwucukier – laktozę. Laktoza to inaczej cukier mleczny - występuje w mleku i jego przetworach (w czekoladzie, wyrobach cukierniczych, pieczywie, słodyczach, sosach).

 

Maltoza złożona jest z dwóch cząsteczek glukozy. W dużych ilościach występuje w słodzie (skiełkowanych ziarnach zbóż), który jest bogaty w enzymy hydrolizujące skrobię; służy do produkcji odżywek dla dzieci, cukierków oraz preparatów dietetycznych. Swoje wykorzystanie cukier ten znajduje także w przemyśle piwnym (słód jęczmienny) oraz w produkcji produktów o specjalnym przeznaczeniu żywieniowym. 

 

Sacharoza składa się z glukozy i fruktozy. W diecie obecna jest głównie pod postacią cukru spożywczego. Występuje także w miodzie, owocach oraz niektórych warzywach. Pozytywne cechy organoleptyczne oraz łatwość pozyskiwania tego cukru umożliwiły jego wykorzystanie na szeroką skalę w przemysłach: piekarniczym i cukierniczym (pieczywo, ciasta, desery, lody), mleczarskim (owocowe jogurty, desery i napoje mleczne), mięsnym (wędliny, pasztety) oraz owocowo-warzywnym (soki owocowe, dżemy, przeciery).

 

Najczęściej spożywanym polisacharydem jest skrobia, której cechy funkcjonalne warunkują konsystencję oraz lepkość produktów żywnościowych. Do głównych źródłem skrobi zaliczane są zboża (jęczmień, żyto, pszenica, ryż, kukurydza) oraz ich przetwory, nasiona roślin strączkowych (fasola, ciecierzyca, bób, soczewica, soja), bulwy, kłącza i korzenie roślin takich jak: ziemniaki, bataty, warzywa dyniowe, kiełki oraz owoce suszone.

Tabela 2. Zawartość węglowodanów i błonnika pokarmowego w wybranych produktach spożywczych 

ref_edited.jpg

Źródło: Kunachowicz, H. (2005). Tabele składu i wartości odżywczej żywności = Food composition tables. Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Jeśli natomiast chodzi o błonnik pokarmowy, to największe jego ilości znajdują się w orzechach oraz suchych nasionach roślin strączkowych (15-20 g/100 g części jadalnych). Produkty te jednak nie należą do najczęściej spożywanych przez polskie społeczeństwo, co sprawia, że głównym źródłem błonnika pokarmowego w diecie Polaków są pełnoziarniste produkty zbożowe (dostarczające około 55% błonnika w racjach pokarmowych) oraz warzywa i ziemniaki (dostarczające około 33% błonnika).

Tabela 3. Podział produktów spożywczych ze względu na ich udział w dostarczaniu błonnika pokarmowego w racji pokarmowej 

Składnik.png

Źródło: Thomas, B., & British Dietetic Association. (2003). Manual of dietetic practice. Blackwell Science.

Tabela 4. Główne źródła poszczególnych frakcji błonnika pokarmowego

Można zauważyć, że niektóre produkty stanowią źródła obu frakcji błonnika pokarmowego. Frakcje te występują jednak w odmiennych proporcjach, w zależności od produktu spożywczego.

 

Istotnym składnikiem błonnika pokarmowego jest skrobia oporna, która obecna jest w większych ilościach m.in. w gotowanym ryżu białym i brązowym, zielonych bananach, fasoli, soczewicy, w gotowanym makaronie (pszennym białym i pełnoziarnistym).

 

Jakie źródła węglowodanów w diecie są rekomendowane?

 

Do polecanych źródeł węglowodanów w codziennej diecie zaliczają się:

  • Kasze np. gryczana, jaglana, jęczmienna, bulgur, owsiana, quinoa, amarantus

  • Naturalne płatki zbożowe: owsiane, orkiszowe, jęczmienne, jaglane

  • Pieczywo pełnoziarniste, razowe, na zakwasie

  • Makarony

  • Ryż – brązowy, dziki, basmati, jaśminowy, paraboiled

  • Mąki pełnoziarniste np. żytnia, orkiszowa, gryczana

  • Ziemniaki, bataty, warzywa korzeniowe

  • Warzywa i owoce

bottom of page