top of page

Żelazo
Ferrum

Układ- Fe.jpg

Żelazo jest pierwiastkiem (zaliczanym do metali), który znajduje się w 8. grupie w 4. okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych.

Żelazo jako czysty metal jest lśniące, o srebrzystoszarej barwie i trudno poddaje się topieniu. Żelazo jest pierwiastkiem, które biorąc pod uwagę masę jest najczęściej występującym pierwiastkiem chemicznym na planecie. Znajduje się w znaczącej ilości w jądrach Ziemi, wewnętrznym i zewnętrznym.

W organizmie również znajdują się jego znaczące ilości, pomimo, że jest zaliczany do mikroelementów. Żelazo jest pierwiastkiem, którego w organizmie średnio występuje 3 – 4 g, a także spotyka się go w dwóch formach : hemowej oraz niehemowej.

Rola żelaza w organizmie

  • Żelazo stanowi składnik hemoglobiny, czyli białka, które jest obecne w czerwonych krwinkach i odpowiadają za transport tlenu z płuc do wszystkich komórek

  • żelazo zawarte w hemoglobinie stanowi nawet 70 % całkowitego żelaza występującego w organizmie

  • Żelazo będące składnikiem hemu jest również elementem tworzącym wiele enzymów :

    • jest składnikiem katalazy i peroksydazy, które chronią organizm przed stresem oksydacyjnym

    • jest składnikiem dioksygenazy indoloaminowej i tryptofanowej, które biorą udział w syntezie serotoniny (neuroprzekaźnika)

    • bierze udział w produkcji tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3)

    • ponadto uczestniczy w syntezie prostoglandyn (cyklooksygenazy)

  • Żelazo również jest składową mioglobiny, która z kolei jest białkiem występującym w mięśniach i pozwala im pobieranie tlenu do pracy, dzięki temu nie dochodzi do niedotlenienia mięśni a ich regeneracja jest prawidłowy

  • Żelazo występuje także w szpiku kostnym, gdzie bierze udział w tworzeniu czerwonych krwinek

  • Żelazo można spotkać w wielu enzymach, które uczestniczą w powstawaniu DNA, neuroprzekaźników w mózgu, a także biorą udział w magazynowaniu i przetwarzaniu energii komórkowej

  • Żelazo jest mikroelementem, który pozwala na prawidłowy rozwój płodu oraz jego układu nerwowego, stąd przyszłe mamy muszą kontrolować poziom żelaza w swoim organizmie

  • Żelazo wpływa na przemiany cholesterolu oraz usprawnia działanie detoksykacyjne wątroby

  • Żelazo jest mikroelementem wspierającym system odpornościowy, ponieważ pełni funkcję w zwalczaniu bakterii czy wirusów

  • Żelazo wspiera działanie układu nerwowego

  • Żelazo występuje w dwóch postaciach :

    • hemowe – dwuwartościowe (głównie pochodzenia zwierzęcego)

    • niehemowe – trójwartościowe (głównie pochodzenia roślinnego)

Źródła żelaza w pożywieniu

  • Bogatymi źródłami żelaza są :

    • mięso wołowe

    • mięso wieprzowe

    • wyroby mięsne (uważać na jakość – czytać etykiety)

    • wątroba cielęca

    • wątroba wołowa

    • nerki

    • drób (szczególnie indyk)

  • Wyjątkiem jest mięso ryb, które nie jest najlepszym źródłem żelaza

  • Żelazo można również znaleźć w produktach pochodzenia roślinnego :

    • produkty zbożowe

    • orzechy

    • nasiona

    • ziarna

    • suszone owoce (morele, śliwki, rodzynki )

  • W niewielkich ilościach, ale również żelazo występuje w mleku  i produktach mlecznych, a także w warzywach i owocach

ikonki-%C5%BCelazo_edited.jpg

Tabela 1. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2005

Tabela produktów- żelazo.jpg

Zapotrzebowanie na żelazo

  • Zapotrzebowanie na żelazo zależne jest od wieku i płci, podobnie jak w przypadku innych składników mineralnych

  • Jednakże należy też brać pod uwagę fakt, iż żelazo jest trudno przyswajalne, ponieważ organizm wchłania go zaledwie ok. 10%, a pozostała ilość jest wydalana

  • szacunkowo żelazo hemowe wchłania się w 20 %, a niehemowe w 5%

  • Zapotrzebowanie na żelazo ulega znacznemu wzrostowi w okresie dojrzewania, szczególnie wśród dziewcząt i ma to związek z wystąpieniem miesiączki

  • Dodatkowo poziomu żelaza powinny pilnować osoby, które mają nadwagę lub otyłość, a także osoby stosujące restrykcyjne diety odchudzające czy wegetarianie (pomimo dużej zawartości żelaza w niektórych produktach roślinnych)

  • Kobiety, które mają długotrwałą i obfitą miesiączkę czy znajdują się w okresie pomenopauzalnym też powinny kontrolować stężenie żelaza w swoim organizmie

  • W ciąży także zapotrzebowanie na żelazo wzrasta

​

Tabela 2. Zapotrzebowanie na żelazo wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020 

Normy- żelazo.png

Niedobór żelaza w organizmie

Istnieje wiele przyczyn niedoborów składników mineralnych. Zawsze zmniejszone wchłanianie, a tym samym niedostateczna ilość danego pierwiastka, występuje w zaburzeniach wchłaniania w przewodzie pokarmowym.

 

  • Ponadto przyczynami mogą okazać się ciąża, okres laktacji (gdzie zapotrzebowanie na żelazo wzrasta), obfite krwawienie miesięczne czy choroby :

    • np. nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego – Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego)

    • celiakia

    • wrzody żołądka i dwunastnicy, zapalenie błony śluzowej żołądka, guzy, polipy jelita, którym towarzyszą krwawienia

 

Żelazo traci się wraz z krwawieniem zewnętrznym czy wewnętrznym, dlatego każde niepokojące oznaki należy skonsultować z lekarzem, który postara się określić przyczynę i ewentualnie zaleci odpowiednią dawkę do suplementowania.

 

  • Objawami niedoboru żelaza (anemii) mogą być :

    • zawroty i bóle głowy

    • osłabienie i łatwą męczliwość, brak sił

    • upośledzenie koncentracji

    • kołatania serca, duszności

    • osłabienie odporności

    • bladość skóry i błon śluzowych (są mniej czerwone niż zwykle)

    • osłabienie jakości włosów

    • zmiany paznokci

    • suchość skóry

Nadmiar żelaza w organizmie

Obecnie nie tylko niedobór żelaza okazuje się być problemem, ale coraz powszechniejszy staje się jego nadmiar.

​

  • Jako przyczyny nadmiaru żelaza mogą być :

    • dziedziczenie hemochromatozy (genetyczne odkładanie się żelaza w organizmie)

    • schorzenia wątroby

    • choroby wymagające częstego przytaczania krwi

 

  • Objawami nadmiaru żelaza są :

    • spadek wchłaniania innych składników mineralnych (głównie cynku oraz miedzi)

    • przewlekłe zmęczenie

    • nadmierna senność

    • spadek masy ciała

    • złe samopoczucie fizyczne i psychiczne

    • niezdrowe (szare, ziemiste) zabarwienie cery

    • nadmierne wypadanie włosów

    • zanik owłosienia łonowego i owłosienia pod pachami

    • nieregularne miesiączki

    • bóle mięśni i stawów

    • zaparcia i wzdęcia

 

  • Konsekwencjami nadmiaru żelaza w organizmie mogą okazać się marskość wątroby, kardiomiopatie, zaburzenia hormonalne, ciemna pigmentacja skóry, a także osteoporoza czy depresja.

bottom of page