top of page
Ta witryna została zaprojektowana za pomocą kreatora
.com
. Stwórz swoją witrynę już dziś.Zacznij Teraz

Fosfor
Phosphorus

Układ- P.jpg

Fosfor jest pierwiastkiem (zaliczanym do niemetali), który znajduje się w 15. grupie w 3. okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych.  

Fosfor jest pierwiastkiem, który w przyrodzie występuje w kilku odmianach alotropowych, czyli w tych samych stanach skupienia, ale charakteryzujących się różnymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Dlatego fosfor można spotkać w odmianach o czterech kolorach : białym, czerwonym, fioletowym oraz czarnym.

W organizmie fosfor występuje w dwóch postaciach jako fosfor organiczny i nieorganiczny.  

Rola fosforu w organizmie

  • Fosfor znajduje się w każdej komórce ludzkiego organizmu

  • Fosfor można znaleźć w kwasach nukleinowych, czyli w DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) i RNA (kwas rybonukleinowy), gdzie pełni funkcję nośnika informacji genetycznej

  • Fosfor bierze udział w przewodzeniu bodźców nerwowych

  • Jako makroelement umożliwia utrzymanie równowagi kwasowo – zasadowej

  • Fosfor aż w 85% znajduje się w kościach i zębach, gdzie znajduje się w nich pod postacią fosforanów nieorganicznych i bierze udział w mineralizacji

  • Fosfor w postaci fosforanów nieorganicznych jest uczestnikiem przemian i uwalniania energii w komórkach  w procesie syntezy skrobi oraz tłuszczów

    • Energia w komórce występuje pod postacią ATP, czyli adenozynotrifosforanu, który jest nukleotydem, który tracąc jedną z trzech swoich reszt fosforanowych uwalnia energię wydatkowaną przez komórkę do  różnych procesów

  • Fosfor jest obecny poza kośćmi w tkankach miękkich takich jak : tkanka mięśniowa, sercowa oraz mózgowa

  • Fosfor jest bardzo ważnym elementem zapewniającym homeostazę organizmu (równowagę parametrów wewnętrznych ustroju) poprzez gospodarkę wapniowo – fosforanową, która jest bilansowana przez hormony regulujące poziom tych makroelementów we krwi

    • Hormony zaangażowane w gospodarkę wapniowo – fosforanową to parathormon i kalcytriol

    • Jeśli we krwi stężenie fosforu ulega spadkowi parathormon „wyciąga” go z kości, ale równocześnie zwiększa jego wydalanie wraz z moczem

    • Dodatkowo spadek poziomu fosforu we krwi aktywuje syntezę kalcytriolu, który zapewnia zwiększone wchłanianie pierwiastka z przewodu pokarmowego

​

Więcej informacji na temat działania gospodarki wapniowo – fosforanowej można znaleźć w zakładce wapń.

Źródła fosforu w pożywieniu

  • Fosfor można znaleźć w produktach takich jak :

    • jaja

    • sery żółte

    • mleko

    • orzechy

    • drób, mięso czerwone, ryby

    • otręby

    • kakao

    • nasiona słonecznika, pestki dyni, migdały

    • grzyby

    • mąka kukurydziana

    • ryż brązowy

  • Fosfor można także znaleźć w roślinach zielonych, warzywach strączkowych, marchwi, kapuście, kukurydzy oraz rzeżusze

  • Niedocenianymi źródłami fosforu są ponadto produkty z koziego mleka, sery podpuszczkowe, tran czy żółtka jaj

  • Fosfor bywa także składnikiem wielu napojów gazowanych (występuje tam pod postacią kwasu fosforowego) czy przetworów z puszek i konserw, ponieważ pierwiastek jest wykorzystywany do ich utrwalenia, jednak należy pamiętać, że najlepszymi źródłami tego makroelementu niezaprzeczalnie pozostają świeże warzywa, nabiał i produkty z pełnych ziaren 

ikonka-fosfor_edited.jpg

Przyswajalność fosforu jest różna w niektórych produktach, dlatego warto pamiętać, że mniej fosforu trafi do organizmu jeśli pochodzi  z produktów zbożowych czy warzyw strączkowych. Jednak jest sposób, aby zwiększyć wchłanianie tego pierwiastka. Wystarczy zastosować odpowiednią obróbkę, chociażby namoczyć nasiona roślin strączkowych w wodzie przed gotowaniem czy wykonać fermentację ciasta przeznaczonego na pieczywo.

dzwonek.jpg

Tabela 1. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL Warszawa 2005

Tabela_produktów-_fosfor.jpg

Zapotrzebowanie na fosfor

  • Zapotrzebowanie na fosfor jest uwarunkowane przed wszystkim wiekiem, ponieważ w okresie dojrzewania płciowego i wzmożonego wzrostu oraz rozwoju kości, mięśni i innych tkanek organizm potrzebuje go znacznie więcej

  • Dorośli potrzebują fosforu do przebudowy kośćca ora utrzymania jego stałego stężenia w surowicy krwi  i płynach ustrojowych

  • W trakcie ciąży rosnące potrzeby na ten pierwiastek są zaspokajane przez zwiększenie jego wchłaniania z pożywienia, dlatego zapotrzebowanie na fosfor w okresie ciąży i laktacji zazwyczaj jest podobne do poziomu typowego dla dorosłego człowieka 

  • Wyjątek stanowi ciąża i laktacja w wieku poniżej 19 roku życia, dla której zapotrzebowanie wzrasta

​

Tabela 2. Zapotrzebowanie na fosfor  dla normy RDA wg Norm żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. dr hab. n. med. M. Jarosza, IŻŻ, 2020 

Normy- fosfor.jpg

Niedobór fosforu w organizmie

Niedobór fosforu przy jego powszechności w produktach spożywczych jest raczej rzadki dla przeciętnego człowieka, jednakże to nie oznacza, że on nie występuje.

 

Hipofosfatemia to spadek stężenia fosforu nieorganicznego (fosfor w organizmie występuje w postaci organicznej i nieorganicznej) w surowicy krwi poniżej 2,5 mg/dl (0,8 mmol/l). W postaci ciężkiej poniżej 1 mg/dl (0,32 mmol/l)

​

  • Przyczynami niedoborów fosforu nieorganicznego mogą okazać się :

    • niedożywienie

    • alkoholizm (dieta ubogobiałowa)

    • żywienie pozajelitowe / infuzja płynów z nieuwzględnieniem fosforanów

​

  • Przyczynami zmniejszonego wchłaniania fosforanów z przewodu pokarmowego mogą okazać się :

    • przyjmowane leki, które wiążą fosforany w przewodzie pokarmowym (węglan wapnia, wodorotlenek glinu, sewelamer, węglan lantanu)

    • chroniczne wymioty i / lub biegunki

​

  • Jako pozostałe przyczyny zmniejszające poziom fosforu w organizmie odpowiadają :

    • refeeding syndrome, czyli zespół ponownego odżywienia

    • leczenie kwasicy ketonowej

    • choroba nowotworowa

    • zasadowica oddechowa

    • zespół głodnych kości (kliknij, aby przejść do artykułu na ten temat)

    • krzywica hipofosfatemiczna (rodzaj krzywicy opornej na witaminę D)

​

  • Objawami niedoboru fosforu mogą być :

    • ogólne osłabienie organizmu

    • osłabienie mięśni i kości

    • bóle mięśni (mialgia)

    • obrzęki mięśni

    • łagodne zwiększenie napięcia mięśniowego

    • skurcze mięśniowe

    • zaburzenia oddychania

    • zaburzenia ze strony układu nerwowego (porażenia, parestezje, zaburzenia świadomości, dezorientacja)

    • nudności czy wymioty

    • drgawki

Nadmiar fosforu w organizmie

Nadmiar fosforu nieorganicznego w organizmie człowieka szacowany jest jako wartość powyżej 1,5 mmol/l (podany poziom jest szacowany, ponieważ każde laboratorium posiada swoje dokładne normy).

​

  • Przyczynami nadmiaru pierwiastka mogą być :

    • nadmierne spożywanie produktów  lub suplementów bogatych w fosfor

    • niewydolność nerek

    • nieprawidłowe uwalnianie fosforu z kości bądź komórek

    • niedoczynność przytarczyc (niedobór hormonu PTH) powoduje zmniejszone wydalanie fosforu z moczem

​

  • Objawami nadmiaru fosforu są :

    • biegunki

    • nudności

    • wymioty

​

Nadmiar fosforu w ustroju może zaburzać prawidłowe wchłanianie innych składników mineralnych : cynku, magnezu, żelaza, miedzi i wapnia. Wapń i fosfor to partnerzy, którzy odpowiadają za prawidłową mineralizację kości i zębów. Ich ilość powinna być zbliżona, wówczas fosfor poprawia wchłanianie wapnia. Jeśli fosfor występuje w nadmiarze, wapń zostaje „wyciągany z kości” w celu wyrównania stężeń tych pierwiastków. Pomocnikiem wapnia i fosforu jest witamina D, która odpowiada za ich równowagę.

Czasem zdarza się tzw. rzekoma hiperfosfatemia, która spowodowana jest obecnością dużych ilości nieprawidłowych białek we krwi (np. w szpiczaku plazmocytowym). Charakteryzuje się ona dodatnim wynikiem stężenia fosforu nieorganicznego, ale jest to wynik fałszywie dodatni.

dzwonek.jpg
bottom of page