top of page

Metabolizm tłuszczów

Tłuszcz gromadzący się w ludzkim organizmie ulega ciągłej wymianie. Pierwszy etapem przemiany tłuszczów jest ich hydroliza do glicerolu i kwasów tłuszczowych, które wykorzystywane są jako źródło energii. Lipidy są związkami bogatoenergetycznymi ze względu na dużą ilość atomów wodoru. Glicerol ulega fosforylacji i przekształceniu w aldehyd 3-fosfoglicerynowy (PGAL) lub inną substancję, która może być włączona do procesu glikolizy.

 

Dostarczone z pokarmem długołańcuchowe kwasy tłuszczowe ulegają w enterocytach reestryfikacji i łączą się z białkami, tworząc chylomikrony. W tej formie dostają się do krwiobiegu. Kwasy tłuszczowe krótko- oraz średniołańcuchowe przez enterocyty przechodzą do naczyń włosowatych i żyłą wrotną dostają się do wątroby, gdzie są częściowo utleniane, a częściowo wkomponowane w lipoproteiny i uwalniane do krwiobiegu.

 

Lipoproteiny to cząsteczki, których jądro składa się triacylogliceroli i estrów cholesterolu, warstwę zewnętrzną natomiast stanowią kompleksy białka, wolnego cholesterolu oraz fosfolipidów. 

 

Wyróżniamy cztery główne rodzaje lipoprotein, które różnią odmienne proporcje: triacylogliceroli, fosfolipidów, cholesterolu oraz białko – apoproteinę:

  • chylomikrony

  • lipoproteiny o bardzo małej gęstości VLDL (Very Low Density Lipoproteins)

  • lipoproteiny o małej gęstości LDL (Low Density Lipoproteins)

  • lipoproteiny o dużej gęstości HDL (High Density Lipoproteins)

 

Im mniejsza gęstość danej lipoproteiny, tym więcej triacylogliceroli ona zawiera. Lipoproteiny transportują tłuszcze z pokarmów oraz lipidy wytwarzane przez ustrój z miejsca ich syntezy do miejsca docelowego.

 

Poszczególne lipoproteiny różnią się też między sobą zdolnością transportową:

  • chylomikrony transportują tłuszcze z pokarmów z jelita do wnętrza organizmu

  • VLDL transportują tłuszcze syntetyzowane w wątrobie do tkanek docelowych

  • LDL krążą po całym ustroju

  • HDL transportują lipidy z tkanek obwodowych do wątroby

 

Lipoproteiny osoby zdrowej transportują około 100 g triacylogliceroli, fosfolipidów i cholesterolu. W niektórych stanach chorobowych dochodzi jednak do nadmiernego wytwarzania określonego rodzaju lipoprotein, co nosi nazwę hiperlipoproteinemii. Substancje transportowane przez lipoproteiny dostarczane są do wątroby, zapasowej tkanki tłuszczowej i pozostałych tkanek.

 

W naczyniach włosowatych, uwalnianie kwasów tłuszczowych z triacylogliceroli (zawartych w chylomikronach i lipoproteinach wątrobowych) możliwe jest dzięki enzymowi – lipazie lipoproteinowej, na drodze hydrolizy. Po przejściu przez błonę komórkową, uwolnione kwasy są zużywane w zależności od zapotrzebowania komórki na energię - albo są utleniane albo wykorzystywane do wytworzenia nowych triacylogliceroli (ich resyntezy), gromadzonych w postaci kropelek tłuszczu cytoplazmie.

 

Triacyloglicerole magazynowane w komórkach tkanki tłuszczowej ulegają hydrolizie do kwasów tłuszczowych pod wpływem lipazy hormonozależnej. Ich niewielka część jest od razu reestryfikowana, natomiast zdecydowana większość kwasów tłuszczowych przenika do światła naczyń włosowatych, gdzie ulegają połączeniu z białkami i razem z krwią są transportowane do tkanek docelowych. Wolne kwasy tłuszczowe utleniane są głównie w mięśniach. Część z nich dostaje się do wątroby, gdzie jest estryfikowana, synteztyzowana do lipoprotein i ponownie uwalniana w tej formie do układu krążenia.

 

W komórce, a dokładnie w jej cytoplazmie, nasycony kwas tłuszczowy aktywowany zostaje przez ATP oraz jony magnezu, a następnie jest przenoszony przez karnitynę do mitochondrium. W mitochondrium reszta kwasu tłuszczowego, razem z koenzymem A tworzy aktywną formę acetylo-CoA, uczestniczącą w cyklu Krebsa.

 

W gospodarce lipidowej główną rolę odgrywa wątroba, która odpowiada za dystrybucję cholesterolu, potrzebnego do syntezy żółci. Wątroba wytwarza cholesterol, który w większości przekształcany jest w sole żółciowe emulgujące tłuszcze z pożywienia i umożliwiające wchłanianie lipidów w przewodzie pokarmowym. Sole żółciowe częściowo powracają do wątroby. Ilość wracających soli zależna jest od zawartości błonnika pokarmowego w diecie. Włókno pokarmowe wiąże kwasy tłuszczowe i powoduje ich wydalanie z kałem. Gdy ilość soli jest zaniżona, wątroba zwiększa produkcję cholesterolu, aby pokryć ten ubytek i tym samym powoduje zmniejszenie jego poziomu we krwi. Wytwarzanie cholesterolu zależne jest od zawartości błonnika w diecie, ale także rodzaju spożywanych tłuszczów i węglowodanów przyswajalnych.

 

Tłuszcz pełni w organizmie także zapasową formę energii. Jeśli ustrój jest w sytuacji niedoboru energetycznego, celem pokrycia bieżących potrzeb, uwalnia z triacylogliceroli kwasy tłuszczowe, które wraz z krwią są przenoszone do wątroby i innych tkanek, gdzie jest zapotrzebowanie na energię i tam ulegają utlenianiu.

Nutripedia - schematy-kopia.png

Rycina 1. Metabolizm tłuszczów

Źródło: Gawęcki J, Berger S. Żywienie człowieka t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2012. 

Sytuacją, w której utlenianie tłuszczów jest szczególnie pożądane jest proces redukcji masy ciała. Katabolizm tłuszczów jest bardziej wydajny energetycznie niż katabolizm węglowodanów, dlatego też mniejsza ilość tłuszczów (w porównaniu do węglowodanów) jest potrzebna do pokrycia potrzeb energetycznych organizmu. Dlatego właśnie odchudzanie jest procesem długotrwałym.

 

W sytuacji zbyt niskiej podaży lipidów z dietą, w komórkach wątroby miejsce ma synteza kwasów de novo – liponeogeneza. Podczas tego procesu powstają tylko kwasy tłuszczowe nasycone i jednonienasycone. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodzin n-6 i n-3 nie mogą być syntetyzowane w ten sposób, ponieważ ustrój nie ma zdolności tworzenia podwójnych wiązań w położeniu n-6 i n-3 łańcucha węglowego. NNKT mogą być wytwarzane tylko przez rośliny, dlatego też ważne jest dostarczanie ich wraz z pożywieniem. Wspomniane we wcześniejszych rozdziałach kwasy n-6 i n-3 mogą być syntetyzowane właśnie z NNKT.

bottom of page