top of page

Spożycie tłuszczów a zdrowie

Jak w przypadku każdego ze składników, zarówno niedobór, jak i nadmiar tłuszczu w diecie wiąże się z pewnymi konsekwencjami. 

 

Niedobór tłuszczu w diecie może wiązać się z jej niewystarczającą wartością energetyczną. Gdy towarzyszy temu zwiększone spożycie węglowodanów, wzrasta ryzyko hipertriglicerydemii. Tłuszcze umożliwiają także odpowiednie wchłanianie witamin A, D, E oraz K, więc ich niska podaż w diecie może się przyczyniać do niedoborów witamin w nich rozpuszczalnych.

 

Przeciętne spożycie tłuszczu w polskiej diecie jest nadmiarowe, zarówno w kontekście ilości, jak i udziału energii z tego makroskładnika. Jeśli dodatkowo towarzyszy temu niska aktywność fizyczna w ciągu dnia, sytuacja ta może predysponować do rozwoju nadwagi i otyłości oraz związanych z nimi konsekwencji. 

 

Poniżej opisano wpływ nadmiaru i niedoboru poszczególnych rodzajów kwasów tłuszczowych na organizm.

 

Znaczenie kwasów tłuszczowych nasyconych

 

Zawartość w diecie człowieka kwasów tłuszczowych nasyconych bezpośrednio koreluje z poziomem cholesterolu w surowicy krwi. Kwasy nasycone wykazują silne działanie hipercholesterolemiczne (zwiększają ilość cholesterolu we krwi) i przyczyniają się do rozwoju miażdżycy. Nadmiar kwasów tłuszczowych nasyconych w pożywieniu przyczynia się także do rozwoju niektórych chorób nowotoworych (m.in. rak okrężnicy, gruczołu piersiowego, prostaty).

 

Kwasy tłuszczowe nasycone krótko- i średniołańcuchowe znajdują jednak zastosowanie w leczeniu żywieniowym (choroby jelit, wątroby czy trzustki). W żywieniu dojelitowym MCT (średniołańcuchowe kwsy tłuszczowe) stanowią źródło łatwo przyswajalnej energii (są one bezpośrednio wchłaniane do żyły wrotnej).

 

Znaczenie kwasów tłuszczowych jednonienasyconych

 

Kwasy tłuszczowe jednonienasycone, zastępujące w diecie kwasy tłuszczowe nasycone, mogą pełnić rolę ochronną w kontekście profilaktyki miażdżycy poprzez obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL, bez obniżania cholesterolu HDL i bez zmian poziomu triglicerydów. Rejony Morza Śródziemnego, gdzie powszechne jest spożycie oliwy z oliwek bogatej w kwas oleinowy, cechuje niski poziom zachorowalności na chorobę wieńcową.

 

Znaczenie kwasów tłuszczowych wielonienasyconych

 

Kwasy tłuszczowe wielonienasycone pełnią w organizmie wiele funkcji. Z tego względu ich niedobór wiąże się z licznymi, odmiennymi konsekwencjami, takimi jak:

  • zmniejszony przyrost masy ciała i ograniczony wzrost

  • zmiany skórne

  • zwiększona podatność na infekcje

  • zaburzenia transportu cholesterolu

  • zaburzenia funkcji nerek (zmniejszenie wydalania sodu z moczem, nadciśnienie nerkowe)

  • kruchość naczyń włosowatych

  • osłabiona kurczliwość mięśnia sercowego

  • ograniczona biosynteza eikozanoidów – zaburzenia funkcji wielu tkanek i narządów

  • pogorszone gojenie się ran

 

Na niedobory WNKT szczególnie wrażliwe są organizmy młode – u dzieci objawy uwidaczniają się znacznie szybciej niż u dorosłych.

 

Przewaga wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (w energii pochodzącej z tłuszczów):

  • powoduje zmniejszenie zawartości cholesterolu całkowitego

  • zmniejszenie zawartości cholesterolu LDL

  • zmniejszenie zawartości triglicerydów oraz lipidów całkowitych we krwi

  • zapobiega powstawaniu zakrzepów naczyniowych

 

Znaczenie kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans

 

W diecie należy ograniczyć izomery trans kwasów tłuszczowych. Są to izomery kwasów tłuszczowych nienasyconych, powstałe w wyniku uwodornienia (utwardzenia) olejów roślinnych. Same oleje roślinne są zdrowe, ale proces utwardzania powoduje, że zmieniają się ich właściwości, tożsame z kwasami tłuszczowymi nasyconymi. Zwiększają one w osoczu krwi stężenie cholesterolu całkowitego oraz niepożądanej frakcji LDL, zmniejszają natomiast stężenie frakcji HDL. Tłuszcze trans wykazują także działanie aterogenne – przyczyniają się do rozwoju miażdżycy oraz zaburzają czynność układu immunologicznego. Dodatkowo, nadmiar kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans przyczynia się do obniżenia wydajności przemian wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w organizmie. O zawartości izomerów trans świadczą napisy na etykietach produktów spożywczych, informujące o obecności tłuszczów lub olejów roślinnych, które były częściowo utwardzane. 

Według badań jednak CLA, które posiadają wiązanie typu trans, wykazują działanie prozdrowotne. Badania na zwierzętach sugerują działanie przeciwmiażdżycowe, antynowotworowe, wykazują korzystny wpływ na kompozycję ciała (hamowanie apetytu, wzrost PPM, wzrost masy mięśniowej). Mniej optymistyczne są badania na ludziach, gdzie właściwości tych nie zaobserwowano.

 

W codziennej diecie warto zastępować tłuszcze zwierzęce olejami roślinnymi (wyjątek stanowią oleje tropikalne: kokosowy oraz palmowy, które zawierają duże ilości kwasów tłuszczowych nasyconych, kolejno ponad 80% i ponad 40%). Taka zamiana kwasów nasyconych na kwasy tłuszczowe nienasycone zmniejsza ryzyko powstawania i rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i niektórych nowotworów.

bottom of page