Trawienie tłuszczów

 

Trawienie lipidów polega na stopniowym rozkładzie triglicerydów do glicerolu oraz kwasów tłuszczowych. Za trawienie tłuszczów w przewodzie pokarmowym odpowiadają enzymy należące do grupy hydrolaz – lipazy, które biorą udział w reakcji, tzw. lipolizie. Ich rola polega na rozszczepianiu wiązań estrowych triglicerydów, co prowadzi do przekształcenia tłuszczu nierozpuszczalnego w wodzie w produkty rozpuszczalne w micellach żółciowych, możliwe do wchłonięcia w jelitach. Właściwy proces trawienia i wchłaniania tłuszczów ma miejsce głównie w dwunastnicy oraz w początkowym odcinku jelita czczego, gdzie ulegają one niemal całkowitej resorpcji. Produkty lipolizy są następnie uwalniane do krwiobiegu, wychwytywane przez większość tkanek i estryfikowane do acylogliceroli lub utleniane jako główne źródło energetyczne do dwutlenku węgla i wody. 

 

Trawienie tłuszczów poprzedza proces ich rozdrabniania – emulsyfikacji, który swój początek ma już w jamie ustnej podczas żucia i utrzymuje się także w żołądku pod wpływem jego silnych ruchów perystaltycznych. Oddziaływanie na tłuszcz soli żółciowych, fosfolipidów (gł. lecytyny) oraz produktów lipolizy (kwasów tłuszczowych i monoglicerydów) obecnych w jelicie cienkim umożliwia pełną dyspersję tłuszczów do kropelek o średnicy 0,5-1,0 μm. Tak duże rozdrobnienie tłuszczu, wielokrotnie powiększa jego całkowitą powierzchnię, co umożliwia oddziaływanie enzymów lipolitycznych, szczególnie lipazy trzustkowej, która działa na triglicerydy tylko na powierzchni kropelek tłuszczowych - hydrolizuje estry glicerolu w pozycji 1 i 3 oraz rozkłada te tłuszcze na wolne kwasy tłuszczowe oraz 2 mono-glicerydy.

 

Część triglicerydów (np. dobrze zemulgowany tłuszcz z mleka, zawierający SCT i MCT) ulega hydrolizie już w jamie ustnej na skutek działania lipazy językowej, oraz w żołądku, dzięki aktywności lipazy żołądkowej. Nadmiernie kwaśne środowisko ogranicza jednak działanie tych enzymów i tylko niewielka część lipidów ulega rozkładowi. 

 

Właściwe trawienie rozpoczyna się w dwunastnicy pod wpływem lipazy trzustkowej oraz żółci. Żółć jest syntetyzowana przez wątrobę, jednak magazynowana w pęcherzyku żółciowym, wydalana okresowo do dwunastnicy podczas trawienia pokarmu. Ważną rolą żółci jest aktywacja enzymów trzustkowych – m.in. lipazy, która emulguje tłuszcz i ułatwia przesuwanie trawionej treści do dalszych odcinków jelita. Optymalnym pH dla aktywności lipazy trzustkowej jest 8,0. Enzym ten rozkłada większość triglicerydów pokarmowych w pozycji 1 i 3 glicerolu, uwalniając tym samym kwasy tłuszczowej oraz 2-monoglicerydy. Obecność soli żółciowych zmniejsza aktywność lipazy trzustkowej, jednak kolipaza (wydzielana przez trzustkę jako prokolipaza i aktywowana przez trypsynę do kolipazy) przywraca jej pełną zdolność do hydrolizy tłuszczów pokarmowych. Powstaje w ten sposób kompleks lipaza-kolipaza, dla którego optymalnym pH jest 6,0, co zabezpiecza lipazę przed strawieniem przez proteazy trzustkowe.

 

Aby wspomniane wcześniej 2-monoglicerydy mogły ulec rozszczepieniu na glicerol i kwasy tłuszczowe, niezbędna jest izomeryzacja z wytworzeniem pierwszorzędowego wiązania estrowego. 

 

W soku trzustkowym obecna jest także fosfolipaza, odczepiająca kwasy tłuszczowe od fosfolipidów oraz esteraza karboksylowa, rozkładająca estry cholesterolu rozpuszczalne w wodzie oraz estry witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W soku jelitowym występuje lipaza jelitowa, która wspomaga działanie lipazy trzustkowej i fosfataza alkaliczna, odczepiająca reszty fosforowe z fosfolipidów.