Dieta wegetariańska inaczej nazywana „roślinną” jest sposobem żywienia, który zakłada całkowite wykluczenie mięsa. Co ważne, założenia tej diety nie dopuszczają spożywania ryb i owoców morza. Jest to często spotykany błąd w wegetariańskich menu, które uwzględniają te produkty.
Zapotrzebowanie na białko u wegetarianina jest pokrywane za pomocą roślin strączkowych takich jak: soczewica, ciecierzyca, fasola oraz przede wszystkim soja i w zależności od typu diety jajami czy/lub produktami mlecznymi. Jeśli chodzi o spożycie białek, to żadne z warzyw, czy owoców nie jest pełnowartościowe pod względem aminokwasów, jednak warzywa i owoce jako grupa całościowa zawierają je wszystkie. Dlatego istotą diety wegetariańskiej jest łącznie różnorodnych produktów.
Należy zaznaczyć, że dobrze skomponowana dieta wegetariańska nie prowadzi do niedoborów i może być z sukcesem stosowana u większości osób w tym dzieci. "Amerykańskie Stowarzyszenie Dietetyczne wyraża stanowisko, że odpowiednio zaplanowane diety wegetariańskie, w tym diety ściśle wegetariańskie (wegańskie), są zdrowe, spełniają zapotrzebowanie żywieniowe i mogą zapewniać korzyści zdrowotne przy zapobieganiu i leczeniu niektórych chorób. Dobrze zaplanowane diety wegetariańskie są odpowiednie dla osób na wszystkich etapach życia, włącznie z okresem ciąży i laktacji, niemowlęctwa, dzieciństwa, dojrzewania, oraz dla sportowców."
WAŻNE: Przy wprowadzaniu diety wegańskiej, w celu jej właściwego zbilansowania, zalecana jest konsultacja u dietetyka oraz jeśli to konieczne suplementacja niektórych składników odżywczych (m.in. B12, żelazo, wit D).
Wśród diet wegetariańskich wyróżniamy
Dietę laktoowowegetariańską – jest to najpowszechniejsza odmiana wegetarianizmu. Umożliwia spożywanie produktów mlecznych oraz jajek. Dieta wegetariańska nie dopuszcza jednak do spożycia serów podpuszczkowych. Podpuszczka jest to enzym trawienny, który znajduje się w dużych ilościach w śluzówce żołądka cielęcego. Ze względu, że enzym ten pozyskiwany jest w trakcie uboju, produkty na jego bazie nie są w zgodzie z założeniem diety wegetariańskiej. (Podpuszczkę można także uzyskać syntetycznie). Do serów podpuszczkowych zaliczamy: Goudę, Parmezan, Cheddar, Bryndzę, Ementaler, Ser tylżycki i Roquefort. Ten typ diety prowadzi również do rezygnacji ze spożywania produktów na bazie żelatyny. Żelatyna jest to naturalne rozpuszczalne białko uzyskane w wyniku częściowej hydrolizy kolagenu pochodzącego z kości, skóry i skórek oraz ścięgien zwierząt
Dieta laktowegetariańska – w tej odmianie diety dopuszczalne jest spożycie produktów mlecznych, z wyłączeniem wcześniej opisanych serów podpuszczkowych, dochodzi jednak do rezygnacji ze spożycia jaj.
Dieta owowegetariańska – dieta przeciwstawna do opisanej powyżej. Prowadzi do całkowitej rezygnacji z produktów mlecznych, natomiast dozwolone są w niej jaja.
Weganizm – wyklucza spożywanie każdej formy produktów pochodzenia odzwierzęcego, w tym jajek i nabiału oraz miodu. Weganin uznający miód w swojej diecie nazywany jest beeganem (z ang. bee-pszczoła).
Odmiany skrajne
Frutarianizm – bardzo radykalna i kontrowersyjna odmiana weganizmu, polega na spożywaniu wyłącznie owoców i warzyw których pozyskanie nie doprowadza do uśmiercenia rośliny. (z tego względu niedozwolone jest np. wykopanie marchwi, czy zerwanie główki kapusty.) Najbardziej skrajne odmiany frutarianizmu zakładają spożywanie tylko tego, co samo spadnie na ziemię. Dieta ta nie jest uznawana za dietę zdrową i pełnowartościową.
Witarianizm – inaczej surowy weganizm - łączony z frutarianizmem. Polega na spożywaniu warzyw i owoców do których obróbki użyto temperatury nie przekraczającej 42°C. (Innymi słowy, niedozwolone jest gotowanie, pieczenie, smażenie itp.) Dopuszczalną formą obróbki jest suszenie. W niewielkich ilościach na tej diecie dozwolone są pestki i nasiona. Dieta ta nie jest uznawana za dietę zdrową i pełnowartościową.
Liquidarianizm – radykalniejsza odmiana witarianizmu. Poza standardowymi założeniami tej diety, dopuszcza jedynie spożywanie produktów w formie płynnej ewentualnie pod postacią musu lub papki. Dieta ta nie jest uznawana za dietę zdrową i pełnowartościową.
Istnieją również diety pseudowegetariańskie.
Często niesłusznie uważane za jedne z odmian wegetarianizmu. Są zazwyczaj etapem przejściowym pomiędzy dietą tradycyjną, a wegetarianizmem. Diety te dopuszczają spożywanie określonych gatunków mięsa. Przypomnę, że dieta wegetariańska w założeniu wyklucza całościowo każdą formę produktu odzwierzęcego pozyskanego za pomocą uboju.
Dieta semiwegetariańska – „pół-wegetarianizm”. Odmiana diety ograniczającej mięso. Dopuszcza spożywanie drobiu, ryb i owoców morza. Z reguły wyklucza mięso czerwone (wołowe i wieprzowe). Na tej diecie dozwolone są produkty mleczna, jaja i miód.
Ichtiwegetarianizm lub pescowegetarianizm - Nieco bardziej restrykcyjna odmiana semiwegetarianizmu. Na diecie tej dochodzi do rezygnacji z mięsa czerwonego oraz drobiu. Dopuszcza się za to spożywanie ryb i owoców morza. Poza tym dozwolone są produkty mleczne, jaja i miód.
Pescoweganizm – Dieta ta dopuszcza obok spożycia warzyw i owoców również ryby i owoce morza. Niedozwolone jest spożycie miodu, produktów nabiałowych oraz jajek.
Autor: Agnieszka Hirschfeld
Bibliografia
1. J. Reguła, Charakterystyka i ocena wybranych diet alternatywnych, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2013, tom 4, nr 3, 115–12
2. Melina V, Craig W, Levin S, et al. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016;116(12):1970-1980
3. S. Rudloff, C. Bührer, F. Jochum, Vegetarian diets in childhood and adolescence Position paper of the nutrition committee, German Society for Paediatric and Adolescent Medicine (DGKJ), Mol Cell Pediatr. 2019 Dec; 6: 4.
4. M. Grzymisławski. Dietetyka kliniczna. Wydawnictwo naukowe PZWL, Warszawa 2019