top of page
  • Zdjęcie autoraAda Adamczak

Żywność funkcjonalna - chwilowa moda czy jedzenie przyszłości?



„Niech żywność będzie Twoim lekarstwem, a lekarstwo Twoją żywnością” - Hipokrates


Właściwe połączenie diety, aktywności fizycznej oraz odpoczynku stanowi istotny filar zdrowego trybu życia. W kontekście diety, odpowiednie bilansowanie spożywanych składników odżywczych oraz unikanie ich niedoborów i nadmiarów jest kluczowe dla utrzymania odpowiedniego stanu zdrowia oraz zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób dietozależnych. Istnieje niezwykle szeroka gama produktów żywnościowych, których pozytywny wpływ na zdrowie został naukowo poznany oraz gruntownie udowodniony. Poszerzająca się świadomość społeczeństw krajów rozwiniętych oraz chęć uzyskania i utrzymania dobrego stanu zdrowia, jak i spowolnienia procesu starzenia przyczynia się do szybkiego rozwoju produkcji żywności funkcjonalnej, należącej do tzw. nowej żywności.



Czym jest żywność funkcjonalna?


Termin żywność funkcjonalna pierwszy raz użyty został w 1984r. w Japonii przy rozpoczęciu rządowego projektu badawczego nad wpływem żywności na zdrowie człowieka. Kilka lat później, wraz z wystosowaniem odpowiednich regulacji prawnych, produktom spożywczym charakteryzującym się pozytywnym wpływem na fizjologię ludzkiego organizmu, nadano nazwę żywności funkcjonalnej (FOSHU – Foods for Specified Health Use).


Dokładne sformułowanie pojęcia żywności funkcjonalnej jest trudnym zadaniem ze względu na różnorodność produktów spożywczych, które w przyszłości mogą być określane mianem funkcjonalnych oraz ze względu na mnogość odmiennych składników funkcjonalnych o działaniu profilaktycznym i wspierającym zdrowie. W 1999r. program badawczy UE FUFOSE (Functional Food Science in Europe) przyjął następującą definicję żywności funkcjonalnej: „Żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie stanu zdrowia oraz samopoczucia i/lub zmniejszaniu ryzyka chorób. Żywność funkcjonalna musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą – nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety.”


Żywność funkcjonalną stanowią więc tradycyjne lub modyfikowane technologicznie produkty spożywcze, które oprócz wartości odżywczych wykazują także korzystne dla organizmu właściwości zdrowotne. FOSHU:

  • poprawia stan zdrowia człowieka (np. działa przeciwzapalnie, zmniejsza zawartość cholesterolu, stabilizuje pracę przewodu pokarmowego)

  • poprawia samopoczucie

  • zwiększa wydolność organizmu

  • zmniejsza ryzyko wystąpienia niektórych chorób.

Należy podkreślić, że pozytywny efekt FOSHU odnosi się nie do składników odżywczych zawartych w danym produkcie, a substancji biologicznie czynnych, czynników regulatorowych oraz czynników ograniczających inicjację i rozwój chorób (zwłaszcza cywilizacyjnych) w nim obecnych.



Wymagania dotyczące zatwierdzenia żywności jako funkcjonalnej


Zauważyć należy, że żywność funkcjonalna stanowi raczej pewnego rodzaju koncepcję, aniżeli konkretnie sformułowaną grupę żywności. Powyżej zaprezentowane pojęcie zostało jednak zaakceptowane jako odróżniające żywność funkcjonalną od innych, nowych na rynku produktów takich jak „nutraceutyki”, „farmaceutyki”, „żywność medyczna”, „żywność wzbogacana”, „żywność bioaktywna” czy „żywność fortyfikowana”.


Według Europejskiego Konsensusu Naukowej Koncepcji Żywności Funkcjonalnej żywność funkcjonalna musi wykazywać następujące właściwości:

  • pozostaje żywnością konwencjonalną, a więc należą do niej produkty spożywcze przeznaczone do ogólnego, codziennego stosowania i jest częścią normalnej diety;

  • oprócz naturalnych składników musi zawierać zwiększone stężenie składnika aktywnego, który nie jest zawarty w danym środku spożywczym lub posiada go tylko w nieznacznej ilości;

  • działanie na stan zdrowotny organizmu ponad efekt żywieniowy musi być naukowo udowodnione i wynikać ze spożycia takiej żywności w ilościach określanych dla danego środka spożywczego;

  • musi posiadać odpowiednie oświadczenia żywieniowe i zdrowotne oparte na badaniach naukowych z zastosowaniem odpowiednich wskaźników, charakterystycznych dla określonego typu przemian metabolicznych.


Poszczególne, nowo powstałe pojęcia dotyczące żywności, częściowo mieszczą się w koncepcji żywności funkcjonalnej, jednak nie są z nią tożsame. Ich wprowadzenie i nowe definiowanie żywności jest mylące dla konsumentów. Wynika to z braku pewnych unormowań prawnych. Jest to jednak temat dość skomplikowany i wymagający szerszego omówienia.



Jak powstaje żywność funkcjonalna?


Dzięki wysokiej wartości odżywczej i prozdrowotnej niektórych naturalnych produktów, takich jak tłuste ryby, owoce morza, owoce cytrusowe czy zielona herbata, możliwe jest zaliczenie ich od razu do żywności funkcjonalnej.


Oprócz tego, FOSHU to:


  • żywność, z której za pomocą metod technologicznych lub biotechnologicznych usunięto jeden lub kilka niepożądanych komponentów,

  • żywność, do której za pomocą metod technologicznych lub biotechnologicznych dodano jeden lub kilka pożądanych komponentów,

  • żywność naturalna, w której jeden lub kilka komponentów zostało zmodyfikowanych,

  • żywność, z której bioprzyswajalność jednego lub więcej komponentów została zmieniona,

  • jakiekolwiek kombinacje wyżej wymienionych grup


Żywność funkcjonalna w żaden sposób nie jest powiązana z modyfikacjami genetycznymi. Do wzbogacania żywności w cenne składniki stosuje się m.in. metodę nanotechnologii.



Żywność funkcjonalna - jakie składniki są dodawane/usuwane?


Do bioaktywnych składników żywności o udowodnionym korzystnym wpływie na zdrowie zalicza się m.in. witaminy i składniki mineralne, błonnik pokarmowy czy probiotyki. Dokładny wykaz naturalnych składników bioaktywnych stosowanych w żywności funkcjonalnej przedstawiono w Tabeli I.


Tabela I. Naturalne składniki bioaktywne stosowane w żywności funkcjonalnej

Źródło: Ciborowska H, Rudnicka A, Ciborowski A, Dietetyka: żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa 2019


Składniki bioaktywne, które produkowane są w postaci tabletek, syropów, proszków, kropli czy kapsułek określa się mianem nutraceutyków.


Z żywności funkcjonalnej usuwane są głównie takie elementy jak cholesterol, sód czy kalorie.



Jakie produkty zaliczane do żywności funkcjonalnej są nam znane?


Do najpopularniejszych produktów zaliczanych do żywności funkcjonalnej, zwyczajowo spożywanych przez większość społeczeństwa zaliczane są takie produkty jak:

  • tłuste ryby morskie

  • owoce cytrusowe

  • sól o obniżonej zawartości sodu

  • margaryny i sery topione z dodatkiem steroli i stanoli roślinnych

  • napoje roślinne wzbogacane wapniem i witaminą D

  • produkty mleczne, soki warzywne wzbogacane probiotykami

  • jajka wzbogacane kwasami omega-3

  • płatki śniadaniowe wzbogacane kwasem foliowym

  • chleb, batony muesli wzbogacae izoflawonami

  • wyroby piekarnicze wzbogacane błonnikiem pokarmowym

  • zielone ziarna kawy


Podział żywności funkcjonalnej


Podział żywności funkcjonalnej może się opierać na podstawie wielu różnych kryteriów. Znaczna część produktów funkcjonalnych obecnych na rynku wykazuje jednak działanie wielokierunkowe, dzięki czemu może zaliczać się do kilku grup jednocześnie. Jednym z kryteriów podziału FOSHU może być jej skład, przy czym należy zwrócić uwagę na fakt czy jest to żywność, do której wprowadzany jest dodatkowy składnik czy żywność, z której niepożądany składnik częściowo lub całkowicie jest usuwany.


Ze względu na skład FOSHU można podzielić na żywność:

  • Wzbogacaną

  • Niskoenergetyczną

  • Wysokobłonnikową

  • Niskocholesterolową (o obniżonej zawartości cholesterolu)

  • Niskosodową (o obniżonej zawartości sodu)

  • Probiotyczną


Żywność funkcjonalną można także podzielić ze względu na przeznaczenie. Podział ten odnosi się jednak głównie do konkretnych jednostek chorobowych stanowiących cel dla profilaktyki oraz wspomagania leczenia, z wykorzystaniem żywności modyfikowanej w sposób specjalistyczny.


Pod kątem przeznaczenia FOSHU można podzielić na żywność:

  • zmniejszającą ryzyko rozwoju chorób krążenia

  • zmniejszającą ryzyko chorób nowotworowych

  • zmniejszającą ryzyko osteoporozy

  • zmniejszającą ryzyko zaburzeń metabolicznych

  • dobraną do konkretnego stanu fizjologicznego

    • dla kobiet w ciąży

    • dla niemowląt

    • dla sportowców

    • dla młodzieży

    • dla osób starszych

    • dla osób szczególnie narażonych na stres


Istnieje także nieco bardziej ogólny podział żywności funkcjonalnej, dotyczący oddziaływania produktów prozdrowotnych na organizm człowieka. Przedstawiony został on w Tabeli I


Tabela II. Podział produktów prozdrowotnych z uwzględnieniem oddziaływania na organizm człowieka

Źródło: Kudełka W, Łobada D. Charakterystyka żywności funkcjonalnej. Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007;(743):91–120



Dla kogo przeznaczona jest żywność funkcjonalna?


Zgodnie z przeznaczeniem, żywność funkcjonalną spożywać może każdy. Informacje dotyczące konkretnych rodzajów żywności, skierowanych dla osób o szczególnych potrzebach żywieniowych, odnaleźć można na etykiecie produktu spożywczego.


 

Bibliografia:


1. Gertig H, Gawęcki J, Wydawnictwo Naukowe PWN. Żywienie człowieka: słownik terminologiczny. Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa 2014

2. Michalsen A, Kirschner-Brouns S, Sandmann F-K, Chudzik M, Zamień leczenie na jedzenie: mądrze jeść: mądrze pościć: dłużej żyć. Muza; Warszawa 2020

3. Saito M. Role of FOSHU (Food for Specified Health Uses) for Healthier Life. YAKUGAKU ZASSHI, 2007;127(3):407–16

4. Olędzka R. Nutraceutyki, żywność funkcjonalna - rola i bezpieczeństwo stosowania. Bromat Chem Toksykol. 2007;(XL):1–8

5. Ciborowska H, Rudnicka A, Ciborowski A, Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Dietetyka: żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa 2019.

6. Pascal G. Safety impact—the risk/benefits of functional foods. Eur J Nutr, 2009;48(S1):33–9

7. Saluk-Juszczak J, Kołodziejczyk J, Babicz K, Królewska K. Żywność funkcjonalna — rola nutraceutyków w profilaktyce chorób układu krążenia. Kosmos Problemy nauk biologicznych. 2010;59(3–4):527–38.

8. Ferguson LR. Nutrigenomics Approaches to Functional Foods. Journal of the American Dietetic Association 2009;109(3):452–8

9. Kudełka W, Łobada D. Charakterystyka żywności funkcjonalnej. Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007;(743):91–120

27 wyświetleń0 komentarzy

Ostatnie posty

Zobacz wszystkie
bottom of page